Ma shingruy: “Amérikaning shinjanggha yürgüzgen émbargosi 144 din artuq karxanigha tesir qildi”

Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari ma shingrüy(soda) bilen Uyghur aptonom rayonining re'isi erkin tunyaz xitay xelq qurultiyi shinjang wekiller yighinida. 2024-Yili 7-mart, béyjing.

Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari ma shingruy amérikaning Uyghur élige qarita yürgüzgen émbargosi rayondiki 144 din artuq karxanigha tesir qilghanliqini we bu rayonning tereqqiyatidiki “Eng chong tosalghu” gha aylan'ghanliqini béyjingda ötküzülüwatqan xitay memliketlik xelq qurultiyi yighinida ochuq ashkara tilgha alghan. Mutexessislerning qarishiche, bu mejburiyet emgikige qaritilghan jazaning melum derijide ünümlük bolghanliqini körsitip béridiken. Shuning bilen bir waqitta, ular amérikaning jazani pütün xitaygha kéngeytishi kéreklikini ilgiri sürmekte.

“Xitay géziti” ning 7-marttiki mexsus xewirige asaslan'ghanda, Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari ma shingruy béyjingda ötküzülüwatqan xitay memliketlik xelq qurultiyining “Shinjang wekiller ömiki” guruppa muzakire yighinida söz qilip, gherbning Uyghur élige qarita yürgüzgen émbargosi rayondiki 144 din artuq karxanigha tesir qilghan qilghanliqini ilgiri sürgen.

Ma shingruy mundaq dégen: “Amérika ‛toqulma ispatlar‚ gha tayinip, shinjang karxanilirini irqiy qirghinchiliq we mejburiy emgekke chétishliq dep eyiblep jaza yürgüzdi. Bu 144 din artuq karxanigha tesir qildi. Bir qisim gherb döletlirining shinjang Uyghur aptonom rayonidiki karxanilarni nishan qilghan ‛mejburiy emgek‚ qatarliq asassiz eyibleshni asas qilip yürgüzgen jazasi bu rayon tereqqiyatidiki eng chong tosalghuning birige aylandi”.

Amérika xitayning Uyghurlarni az ma'ash yaki héch ma'ash bermey ishleshke mejburlash qatarliqlarni öz ichige alghan mejburiy emgekke sélish we keng kölemde lagér-türmilerge solash qilmishini “Irqiy qirghinchiliq” dep eyiblimekte. Amérika hökümiti 2020-yili 9-iyul küni xitayning Uyghur élidiki 4 neper emeldarini “Yer shari magnétiskiy qanuni” arqiliq jazalighanidi. Amérika Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari chén chüen'go, Uyghur aptonom rayonluq siyasiy-qanun komitétining sabiq sékrétari ju xeylun, Uyghur aptonom rayonluq jama'et xewpsizliki nazaritining naziri wang mingshen, Uyghur aptonom rayonluq jama'et xewpsizliki nazaritining partkom sékrétari xo lyujün qatarliq 4 neper emeldarni we ularning a'ile tawabi'atlirini jazalash tizimlikige kirgüzgenidi. Uyghur aptonom rayonining sabiq re'isi shöhret zakir we Uyghur aptonom rayonining hazirqi re'isi erkin tunyazmu jazalash tizimlikige kirgüzülgenidi.

Amérika, kanada, yawropa ittipaqi we en'gliye 2021-yili 3-ayda “Shinjang ishlepchiqirish-qurulushi bingtüeni” bilen 4 neper xitay emeldarigha Uyghurlarni basturushta oynighan roli seweblik émbargo qoyghan. Arqidinla amérika “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” maqullap, Uyghur élide ishlepchiqirilghan mehsulatlarning amérika bazirigha kirishini chekligenidi.

Amérikidiki rend siyaset tetqiqat merkizi (RAND Corporation) istratégiye we xewpsizlik mutexessisi doktor raymond ko (Raymond Kuo) ma shingruyning sözige inkas qayturup mundaq dédi:

“Xitaygha qoyghan jazaning éniq tesiri bar. Éniqki bu shirketler mehsulatlirining kélish menbesini yoshurushqa urunup, mejburiy emgek ishlitishni yoshuridu. Emma amérika bu shirketlerge jaza yürgüzmekte. Menche bu jaza ularning éksport qilish iqtidarini cheklewatidu. Bu, xitay kommunist partiyesining rayondiki iqtisadiy tereqqiyat nishanini emelge ashurush arqiliq xelq üstidin ghelibe qilishigha tesir körsitidu. Méningche bu ependining sözi amérikaning siyasitini özgertelmeydu. Bu nersiler yaxshi ispatlandi. U yerde xitaylarning néme qiliwatqanliqi éniq we bek qorqunchluq. Shunglashqa, toqulma eyiblesh, toqulma uchur dégini mahiyette yalghan”.

Amérika ana weten xewpsizliki ministirliqi 14-yanwar küni axbarat élan qilip, yene 37 xitay shirkitini “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” boyiche jazalash tizimlikige kirgüzgenlikini jakarlighanidi. Shuning “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” boyiche jazalash tizimlikige kirgüzülgen shirketlerning omumi sani 144 ke yetken. Bu qétim qara tizimlikke Uyghur élidiki muhim kan bayliqlirini achidighan hem pishshiqlap ishleydighan dangliq shirketler, “Shinjang paxtisi” bilen toqumichiliq mehsulatliri ishlepchiqirip, pütün dunyagha éksport qilidighan shirketler we küntaxtilargha ishlitilidighan kiristalliq kirimni ishlepchiqiridighan shirketler qoshulghanidi. Bular, xu'afu kiyim-kéchek shirkiti, dungxey küntaxta téxnika shirkiti, xungyüen yéshil énérgiye cheklik shirkiti qatarliq dunyagha tonulghan shirketlerni öz ichige alghanidi.

Amérikidiki siyasiy analizchi, doktor andérs kor (Anders Corr) rdiyomiz ziyaritini qobul qilip shingruyning sözlirige reddiye berdi. Uning qarishiche, bu mejburiyet emgikige qaritilghan jazaning melum derijide ünümlük bolghanliqini körsitip béridiken. U mundaq dédi:

“Bu, mejburiy emgekke qaritilghan jazaning héch bolmighanda melum derijide ünümlük bolghanliqini körsitip béridu. Epsus, ular bek keskin bolmighan qoral. Yeni ular mejburiy emgekni ishletken karxanilardin bashqa nahayiti köp karxanigha tesir körsitidu. Qandaqla bolmisun, bu yerde héchqandaq amal yoq. Chünki béyjing mupettishlerning rayon'gha kérip tekshürüshige yol qoymighachqa, jaza lagérliri we mejburiy emgek küchi ishlitidighan zawutlarning eng sezgür jaylirini körgili we tekshürgili bolmaydu”.

Ma shingruy yene mundaq dégen: “Ular (gherb döletliri) shinjangning qayta namratliqqa chüshishini, yeni namratliqqa qaytip kélishini xalaydu. Shunga ular xitayning tereqqiyatigha dexli qilish üchün bölgünchilik heriketlirini öz ichige alghan pa'aliyetlerni élip baridu”.

Doktor andérs kor ma shingruyning yuqiriqi sözlirige reddiye bérip mundaq dédi: “Bu toghra emes. Emeliyette jazaning meqsiti amérika we bashqa döletlerning xitay kompartiyesining kishilik hoquq depsendichilikige bolghan naraziliqini körsitish, hemde bu depsendichilik we xorlashqa qatnashmasliq. Shinjangda qul emgikide ishlepchiqirilghan erzan bahaliq tawarlarni sétiwélish qul emgikini qollashqa yoshurun qatnishishidur. Shunga bu exlaqsizliqtur. Jazaning peqet 144 karxanigha tesiri qilishi uning ünümining yéterlik emeslikini körsitip béridu. Bu jaza bashqa nurghun karxanilargha tesir körsitishi kérek. Xitayning Uyghurlarni mejburiy emgekke sélip ishlitish üchün xitayning herqaysi jaylirigha yötkigenliki bilinmekte. Bu sewebtin amérika jazani pütün döletke kéngeytishi kérek”.

Bu, ma shingruyning tunji qétim amérika qatarliq gherb ellirining Uyghur élidiki basturushliri we kishilik hoquq depsendichilikige qarshi yürgüzgen jazasining rayondiki 144 din artuq karxanigha tesir qilghan qilghanliqini we buning rayonning tereqqiyatidiki “Eng chong tosalghu” gha aylan'ghanliqini xitayning memliketlik yighinida ochuq ashkara tilgha élishidur. Ma shingruy bu sözlerni xitay taratquliri Uyghur élining tashqi sodisi hessilep köpiyip, meblegh we sayahetchilik gülliniwatqanliqi, iqtisadning jush urup rawajliniwatqanliqini qattiq dawrang qiliwatqan bir peytte otturigha qoyghan.

Undaqta ma shingruy néme üchün bu sözlerni xitay taratquliri Uyghur élining tashqi sodisi hessilep köpiyip, meblegh we sayahetchilik gülliniwatqanliqi, iqtisadning jush urup rawajliniwatqanliqini qattiq dawrang qiliwatqan bir peytte otturigha qoyidu?

Doktor raymond ko so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi: “Bu belkim asassiz bolushi mumkin. Emma bu xitay kommunist partiyesining ichki siyasitige munasiwetlik bolup, bu méni heyran qaldurmaydu. Bu merkizi hökümetning shinjanggha bolghan diqqitini téximu tartidu. Bu yene milletchilikning türtkisige munasiwetlik. Iqtisadning astilishigha amérika seweb boldi dep amérikani eyiblep, bu xitay kompartiyesining xataliqi emes dewatidu. Andin, peqet xitay kommunist partiyesila Uyghurlarning menpe'etini közde tutidighanliqini ilgiri sürüwatidu. Bu emeliyette toghra emes. Bu yerde mesilini xitayning iqtisadiy sistémisi bilen siyasiy tüzülmisining ichki ziddiyiti keltürüp chiqarmidi, mesilini tashqi küchler keltürüp chiqardi démekchi”.