Roshen abbas: “Xitay bilen bir terepte turghanlar qatilning shérikliridur!”

Gérmaniyede neshrdin chiqidighan dangliq gézitlerdin biri bolghan “Dunya” géziti 19-iyundiki yekshenbilik alahide sanida “Gérmaniyening tarixning toghra teripide turidighan bir pursiti bar” namliq zor hejimlik ziyaret xatirisini élan qilip küchlük tesir qozghidi. Bu ziyaret xatirisini “Dunya” gézitining “Yekshenbide dunya” namliq alahide sehipisining hemde “Bérlin seher pochtisi” gézitining siyasiy muherriri daniyél fridrik sturim ependi élan qilghan bolup, uning ziyaret obyékti merkizi washin'gtondiki Uyghur herikiti teshkilatining diréktori roshen abbas xanim bolghan. Gézit yüzige jaza lagérining süriti, roshen abbas xanimning aqsaray aldida namayish qiliwatqan körünüshi we uning amérikiliq meshhur shexslerdin awam palatasining bashliqi nensiy pélosi bilen birge chüshken resimliri bérilgen.

Maqale mundaq bashlinidu: “Béyjingning saqchiliri uning hedisini yérim kéchide tutup élip kétip, 20 yilliq qamaq jazasigha mehkum qiliwétidu. Uyghur qizi roshen abbas hedisining erkinliki üchün amérikida küresh qilmaqta. Buning neqeder qéyinliqini u ziyaret jeryanida bayan qilip ötti. Heyran qalarliqi, u gérmaniye qidiril jumhuriyitidinmu narazi bolghanliqini ipadilidi”.

RFA/Eziz

Maqalida Uyghurlarning jaza lagérlirigha qamilip, xitayning éghir derijidiki basturushlirigha uchrawatqanliqidek abstrakt bayanlargha yaki “Shinjang saqchi höjjetliri” ge oxshash delil-ispatlargha orun bérilmigen. Eksiche Uyghurdin ibaret bir milletning tüptin yoqitilish girdabigha kélip qalghanliqi addiy, konkrét détallar bilen hayat shahitlarning tili arqiliq yorutulup, xitay mustebit hakimiyitining Uyghur diyarida yürgüzüwatqan insaniyetsiz qilmishliri, esheddiy qirghinchiliqliri tesirlik bir rewishte ipadilep bérilgen. Mesilen: “Köz eynek taqimisa, héchnémini körelmeydighan, ezeldin siyasiy bilen alaqisi bolmighan, béshigha romal artmaydighan, yawropaliqlargha oxshashla normal kiyinip yüridighan doxtur gülshen abbas ‛térrorist‚ dégen töhmet bilen bir kéchidila tutup kétilip, közdin ghayib bolidu. Uning 2018-yili tutup kétilishige, tutulushtin 6 kün ilgiri singlisi roshen abbasning merkizi washin'gtondiki xudson aqillar ambirida jaza lagérliri toghrisida sözligen nutqi sewebchi bolidu. Késellerning derdige derman bolup yashaydighan bir addiy ayal, özi bilen héch munasiwiti bolmighan bir jinayet bilen 20 yilliq késiwétilidu. Emma uning 20 yilliq késiwétilgenliki 2020-yili melum bolghan bolsimu, qaysi türmide yashawatqanliqi, hayat yaki ölüklikidin hazirghiche uchur alghili bolmaydu”.

Maqalida, gülshen abbasning peqetla bir misal ikenliki, sanini hazirgha qeder bilgili bolmaydighan talaylighan insanlarning her türlük töhmetler bilen tutup kétilip türmilerge bend qilin'ghanliqi, jaza lagérlirida ménge yuyushqa mejburlan'ghanliqi yaki xitay zawutlirida mejburiy qul emgikige séliniwatqanliqi bayan qilinip, roshen abbasning “Ularning gunahi peqetla Uyghur bolghanliq!” dégen kelimisining heqiqiti yorutup bérilidu.

Maqalida diqqetke sazawer bolghan bir nuqta, roshen abbas xanimning gérmaniye qidiril jumhuriyitini keskin ibariler bilen eyibligenliki bolghan. U sözide “Xitay bilen bir terepte turghanlarning hemmisi qatilning shérikliridur!” dégenni tekitleydu hemde gérmaniyege tewe BMV, VW kebi 2 mingdin artuq shirketning xitayda tijaret qiliwatqanliqini, xitay hakimiyitining mejburiy emgikidin nepke érishiwatqanliqini, Uyghurlarning qéni bilen boyalghan mehsulatlardin payda éliwatqanliqini eskertip: “Eslide, gérmaniyening tejribe-sawaqlargha éhtiyaji yoq, chünki gérmaniye jaza lagérlirini bashtin köchürgen dölet, biraq gérmaniye tarixtin héch sawaq almighan. Iqtisadiy menpe'et üchün xitay bilen ish birliki qilishni dawamlashturmaqta. Gérmaniyening tarixning toghra teripide turidighan bir pursiti bar, xitay bolsa qatil hakimiyet, gérman shirketliri uningdin qolini üzmise, xitayning qatilliqigha shérik bolghan bolidu” deydu. Roshen abbas xanimning “Gérmaniyening tarixning toghra teripide turidighan bir pursiti bar” dégen sözi mezkur ziyaret xatirisige bash téma qilin'ghan.

“Gérmaniyening tarixning toghra teripide turidighan bir pursiti bar” namliq eserning élan qilinishi munasiwiti bilen ziyaritimizni qobul qilghan roshen abbas xanim gérmaniye toghrisidiki mezmun heqqide mundaq deydu: “Körginingizdek, bu ziyaretning mezmun da'irisi keng, so'allarning wezni éghir boldi. Menmu déyishke tégishlik bolghanni dédim. Sözlirim qattiqraq idi. Bolupmu, tarixta natsistlarning teripide turghan bezi gérman shirketlirining, hazir xitayning yénida turuwatqanliqini, ular üchün tarixning toghra teripide turidighan axirqi bir pursetning qalghanliqini, eger bu gérman shirketliri xitaydin érishiwatqan menpe'ettin derhal qol üzmise, kélechekte Uyghurlarning qénini ichiwatqan qatil xitaygha shérik bolghanning hésabini béridighanliqini ochuq otturigha qoyghanidim. Buning mes'uliyitining gérmaniye hökümitide ikenlikinimu eskertken idim. Dégenlirimni gézit yüzide élan qilishqa jor´et qilalaptu. Buningdin xush boldum”.

Maqalida roshen abbas xanimning “Men üchün amérikfgha kimning prézidént bolushi, aqsarayni kimning bashqurushi muhim emes, muhim bolghini insanperwerlik” dégendek ibarilirigimu orun bérilgen bolup, u sözide 21-esirdiki insaniyet dunyasining eng zor paji'esi bolghan sherqiy türkistandiki jaza lagérliri mesilisige köngül bölmigen kishilerning kim bolushidin qet'iy nezer erkinlik, démokratiye, kishilik hoquq dégendek qimmet qarashlirigha sahib ikenlikidin gumanlinidighanliqini tilgha alghan. U bu heqte mundaq deydu: “Biz bashqilargha derdimizni éytip, ularning hésdashliqini qozghaydighan basquchtin ötüp kettuq. Biz sherqiy türkistanda yüz bériwatqan insaniyetke qarshi jinayet we irqiy qirghinchiliqqa nisbeten ‛némishqa qarap turisiler? insan bolsanglar, gep qilinglar! ‚ dep ularning ghururigha xitab qilidighan, adimiylik mejburiyetlirini qozghaydighan basquchqa kirduq. Chünki sherqiy türkistan paji'esi yalghuz Uyghurning paji'esi emes, pütkül insaniyetning paji'esidur!”.

Ziyaret xatirisining hejmi zor bolup, uningda roshen abbas xanimning 1985-yili we 1988-yilliri ürümchi yüz bergen aliy mektep oqughuchilar herikitining aktipliridin biri bolghanliqi, uning 1989-yili amérikfgha chiqip ketkenliki, hazir merkizi washin'gtondiki “Uyghur herikiti” teshkilatining diréktori bolup xizmet qiliwatqanliqi, barliqini xitay zulumi astidiki Uyghurlarning erkinliki, azadliqi üchün serp qiliwatqan jenggiwar bir ayal ikenliki bu ziyaret xatirisige muqeddime qilin'ghan.

Maqalida roshen abbasning munu sözliri alahide gewdilendürülgen: “Mejburiy emgek we qulluq gérmaniye hem yawropa ittipaqining qanunlirida men'iy qilin'ghan. Biraq ular bu qanun'gha asiyliq qilmaqta. Eger mejburiy emgek we qulluq heqiqeten qanunsiz bolsa, ulargha xitayda néme bar? bir insanning qéni bedilige, ikkinchi bir insanni puldar qilish kérekmu? Uyghurlarmu xudaning bendisi emesmu? rusiye ukra'inagha bésip kirgendin kéyin nurghunlighan gérman shirketliri rusiyedin ayrildi. Biraq ular némishqa irqiy qirghinchiliq yüz bériwatqan xitaydin ayrilmaydu? chünki, ularning rusiyedin alidighan paydisi, xitaydin alidighan paydisidin az idi. Zamanida nurghun döletler natsistlarning néme qiliwatqanliqini bilip turup, héchnémini körmigen, bilmigen qiyapette ular bilen soda qilishni dawamlashturghan idi. B m w hemde w w lar natsistlarni qollighan idi. Bu ishlarning bolghinigha 70 yildin éship ketti. Emma bügün oxshimaydu. Biz uchur dewride yashawatqanliqimiz üchün, xitayning néme qiliwatqanliqini bügün hemme adem bilidu. Körmeske, bilmeske séliwélishlar emdi aqmaydu. Irqiy qirghinchiliq aldida bitereplik dégen nerse mewjut emes”.