Qirghizistanliq ressam telet mirrehimof: “50 Yilliq ressamliqimni Uyghurlar hayatini eks ettürüshke béghishlidim!”

Qirghizistanning bishkek shehiride yashawatqan péshqedem ressam tel'et mirrehimof ependi.

Ottura asiya Uyghur ressamliri milliy teswir sen'itide özige xas uslublirini namayan qilip kelmekte. Ularning biri, qirghizistanning bishkek shehiride yashawatqan péshqedem ressam tel'et mirrehimoftur.

Bu yil 80 yashqa kirgen telet mirrehimof ottura asiya Uyghur ressamliqi tereqqiyatigha töhpe qoshqan ressam dep teriplinidu. Uning resimliride Uyghur milliy kimliki, Uyghurlarning burunqi we bügünki hayati, milliy örp-adetliri özgiche sen'et uslubida namayan qilin'ghan. Igilishimizche, uning milliy roh ipadilen'gen may boyaq resimliri sabiq sowét ittipaqi dewridin bashlap, köp qétim mukapatlan'ghan bolup, ottura asiya jumhuriyetliri we yawropa elliride körgezmilerge qoyulghan؛ bir qisim resimliri yuqiri bahada sétiwélin'ghan we resim toplimi qilip neshr qilin'ghan.

23-Iyul küni péshqedem ressam tel'et mirrehimofni téléfonda ziyaret qilduq. Uning bildürüshiche, u 1944-yili ghuljida tughulghan bolsimu, emma 1955-yili a'ilisi bilen ghulja shehiridin qirghizistan'gha köchüp kelgen. Qirghizistanda resim kespini tamamlighandin kéyin, 1968-yili qirghizistan ressamlar ittipaqi terkibidiki sen'et fondigha ishqa orunlashqan. Uning may boyaq resimliri ötken esirning 70-yillirida élan qilinishqa bashlighan bolup, 1971-yili tunji qétim jumhuriyetlik körgezmige qoyulghan iken.

Péshqedem ressam tel'et mirrehimof özining 50 nechche yilliq may boyaq resim ijadiyitide, wan'gok qatarliq yawropa kilassik ressamlirining riyalizim ijadiyet uslubini örnek qilghan, téma jehette bolsa Uyghur kimliki we Uyghur hayatini eks ettürüshni asas qilghan.

U bu heqte toxtilip: “Men may boyaq bilen ré'alizmgha yéqin ishlarni élip kétiwatimen. 50 Yil ichide köp eserlerni yarattim. Emgikimning asasiy témisi Uyghur témisi. Men baliliq waqtimdin tartip wetende körgen menzirilerni, dadamning hékayilirini ülge qilip, Uyghurgha mas kélidighan témilarda ishlep kéliwatimen. Men ürümchi, ghulja, qeshqer, xotenlerge bérip keldim. Her bir barghinimda matériyallarni yighip keldim” dédi.

Tel'et mirrehimofning éytishiche, Uyghur ressamliqi ottura asiya jumhuriyetliridiki Uyghur ressamlirining özige xas ijadiyet uslubliri arqiliq yaxshi tereqqiyatqa ériship kelmekte iken. Uning resim ijadiyitide Uyghur turmushining asasiy téma qilinishi uning baliliq kechmishliri bilen munasiwetlik iken؛ baliliq dewride u xitay kompartiye hökümitining siyasiy teqibliri sewebidin, ata-anisi bilen birlikte kindik qéni tökülgen ghulja shehirini tashlap, sowét qirghizistan jumhuriyitige köchmen bolushqa mejbur bolghaniken.

Uning bayan qilishiche, u 1944-yili ghulja shehride bir zerger a'iliside tughulghan؛ uning dadisi eghzem mirrehimof hazirqi qazaqistanning yarkent shehiride tughulghan bolup, sabiq sowét hakimiyiti qurulghan deslepki yillarda yürgüzülgen teqiblesh siyasiti sewebidin, ghulja shehirige köchüp kétishke mejbur bolghan. 1944-Yili ghuljida xitay gomindang hökümitige qarshi azadliq qozghilingi partlighanda, dadisi eghzem uninggha pida'iy bolup qatniship, milliy armiyede bataliyon komandirining mu'awin siyasiy komissari bolghan. Dadisi eghzem mirrehimofning zergerlik talantini bayqighan sherqiy türkistan jumhuriyiti rehberliki uninggha dölet ordén-médallirini yasashni tapshurghan.

1955-Yili tel'et mirrehimof 11 yashqa kirgen yili, dadisi xitay kommunist hökümitining siyasiy ziyankeshlikidin saqlinish üchün ghulja shehiridin sabiq sowét ittipaqining qirghizistan jumhuriyitige köchüp kétishke mejbur bolghan.

1971-Yili u tunji qétim jumhuriyetlik körgezmige qatnashqan. Uningdin kéyinki yillarda rusiye, özbékistan, qazaqistan, iran, bélgiye qatarliq memliketlerde uyushturulghan xelq'ara we yekke körgezmilerge köp qatnashqan. Uning eserliri köpligen ellerning elchixaniliri, muzéyliri, sen'et fondliri we shexsiyler teripidin sétiwélin'ghan؛ köpligen xelq'araliq mukapatlargha érishken we taratqularda uning resimliri heqqide xewerler bérilgen.

Telet mirrehimofning bildürüshiche, u gerche baliliq dewridila ana yurti bolghan ghulja shehiridin ayrilghan bolsimu, kéyinki yillarda xitay hökümranliqi astidiki Uyghur élidiki siyasiy weziyetke yéqindin diqqet qilghan. U ötken esirning 90-yilliridin bashlap Uyghur élide köp qétim ziyarette bolghan. Bu mezgillerdiki eserlirining asasliq témisi Uyghur élide ziyarette bolghan sheherlerdiki Uyghurlar we Uyghurlarning ré'al hayatigha béghishlan'ghan.

1989-Yili sabiq sowét ittipaqi bilen xitayning munasiwiti yaxshilinip, ikki dölettiki Uyghurlar bir-birini yoqlashqa bashlighan yillarda, u Uyghur élige ziyaretke kélip, ana yurtidiki Uyghurlar we Uyghurlar hayatidiki özgirishlerni öz közi bilen körgen. Uning 90-yillardin kéyinki bir türküm may boyaq resimliride del Uyghur diyarida körgen hayat eks ettürülgen.

Uning bildürüshiche, bu mezgilde u yene ghazi emet, abdukérim nesirdin'ge oxshash tonulghan Uyghur ressamliri bilen kespiy jehette tejribe almashturush we sen'et institutida yash Uyghur ressamlirigha léksiye bérish pa'aliyetliride bolghan. Bu jeryanda u Uyghur diyaridiki ressamlarning xitay hökümitining siyasiy bésimi seweblik öz qelbidiki Uyghurluq rohini ipadileshte uchrighan cheklimilerni éniq hés qilip yetken bolghachqa, kéyinki mezgillerdiki may boyaq resimliride ghulja, qeshqer, turpan qatarliq jaylarda körgen Uyghurlarning heqiqiy hayatini eks ettürüshke ehmiyet bergen.

Ressam telet mirrehimof 90-yillarda Uyghur élide birqanche qétim ziyaretlerde bolup, Uyghurlar hayati heqqide köpligen resimlerni sizghan. Bu resimler, 2000-yillardin kéyin gérmaniye firansiye qatarliq yawropa döletliridiki resim körgezmilirige qatnashturulghan. Bolupmu uning 2006-yillarda chéqilishqa bashlighan qeshqer shehiri heqqidiki resimliri yawropa döletliride körgezme qilin'ghan. Shuningdin kéyin, ghazi emet, abdukérim nesirdin'ge oxshash dangliq Uyghur ressamliri uning bilen dawamliq alaqe qilishtin özini tartqan. 2012-Yili xitay hökümiti uninggha wiza bérishni ret qilghan. Shuningdin buyan u ana wetini Uyghur élige baralmighan. Shundaqtimu u Uyghurlar hayatini eks ettüridighan resimlerni sizishni dawam qilghan.

80 Yashqa kirip qalghan telet mirrehimof yéqinqi yillarda Uyghurlarning béshigha kelgen qismetlerni eks ettürüshni asasliq téma qilghan bolup, qirghizistanning bishkek shehride we bashqa ottura asiya jumhuriyetliride öz eserlirini körgezme qilishni dawam qilip kelmekte iken.