Qirghizistanliq ressam telet mirrehimof: “Chéqiliwatqan qeshqer témisidiki resimlirim körgezme qilin'ghandin kéyin xitay manga wiza bermidi”

Bu yil 80 yashqa kirgen péshqedem ressam telet mirrehimof ottura asiyadiki qirghizistan jumhuriyitide yashawatqan Uyghur ressamlirining biri. U sabiq sowét ittipaqi dewri, yeni ötken esirning 70-yilliridin bashlan'ghan 50 nechche yilliq resim ijadiyitini Uyghurlar témisigha béghishlighan we bu sahede tonulghan Uyghur ressamliridin hésablinidu.

Aldinqi qétimliq söhbitimizde, u özining kechmishlirini bayan qilip, baliliq mezgilide ata-anisi bilen birlikte ottura asiya jumhuriyetlirige köchüshke mejbur bolghanliqini, ana yurtigha bolghan séghinishini Uyghurlar témisidiki eserlirige singdürgenlikini bildürgenidi. U yene 1989-yili bashlan'ghan birqanche qétimliq Uyghur éli ziyariti heqqide toxtilip, bu mezgilide dangliq ressamlardin ghazi emet, abdukérim nesirdin we bashqa Uyghur ressamliri bilen tonushush, tejribe almashturush pursetlirige érishkenlikini, ghulja, qeshqer, xoten, turpan qatarliq sheherlerdiki Uyghur öy-imaretliri we Uyghurlarning turmushigha da'ir köpligen qimmetlik matériyallarni toplap, özining may boyaq resimliride Uyghurluq rohini yorutushqa téximu ehmiyet bergenlikini bildürgenidi.

Söhbitimizning bügünki qismida, ressam tel'et mirrehimof ependi özining 1989-yili tunji qétim xitay hökümitidin wiza élip, ana wetini Uyghur élige qilghan ziyaritining uning Uyghur témisidiki may boyaq resim ijadiyitining zor burulush nuqtisi bolghanliqini bildürdi. Shu qétimliq ziyaritide u, qeshqer shehiride öyliri chéqilip, köchüshke mejbur bolghan Uyghurlar bilen söhbetleshken bolup, shuningdin kéyinki resim ijadiyitide bu ehwallarni téma qilip köpligen resimlerni sizghaniken.

Uning éytishiche, u 2000-yillardin 2015-yilghiche Uyghurlar hayati téma qilin'ghan resimlirini firansiye, gérmaniye, liyuksémburg qatarliq döletlerde köp qétim körgezme qilghan. Netijide, yawropa döletliridiki taratqularda Uyghurlarning ehwaligha bolghan qiziqish téximu kücheygen. Bolupmu uning qeshqer imaretlirining chéqilishi we Uyghurlarning échinishliq ehwali teswirlen'gen resimliri diqqet qozghighan. Uning Uyghurlar témisidiki may boyaq eserlirini tonushturghan muxbirlar, Uyghurlarni “Xitay hökümiti teripidin zémini bésiwélin'ghan millet” dep teriplise, uni “Wetensiz sergerdan Uyghur ressam” dep tonushturghan.

Uning chéqiliwatqan qeshqer kochiliri, yoqitiliwatqan Uyghur medeniyiti heqqide sizghan resimlirining yawropada körgezme qilinishi we bu heqte ishlen'gen xewerler xitay hökümitining chet'ellerdiki konsullirining uninggha gumanliq közde qarishigha seweb bolghan. Ilgiri u bashqa sen'etkarlar bilen birlikte, chet'ellerdiki xitay konsulxaniliri uyushturghan medeniyet-sen'et pa'aliyetlirige teklip qilinip turghan bolsa, 2000-yillardin kéyin teklip qilinmaydighan bolghan. Uning bilen kesip jehette pikir almashturup kéliwatqan ghazi emet, abdukérim nesirdin qatarliq ressamlarmu uning bilen bolghan alaqisini üzgen. 2012-Yiligha kelgende bolsa, xitay hökümiti uninggha wiza bérishni toxtatqan.

 Xitay hökümiti gerche uning ana yurt ziyaritini tosqan bolsimu, u Uyghurlar weziyitini dawamliq közitip kéliwatqan bolup, 2016-yildin kéyin Uyghur diyarida ewjige chiqqan keng-kölemlik lagérlargha qamash we tutqun qilish weziyiti uning yéqinqi yillarda Uyghurlar heqqide sizilghan may boyaq resimlirining asasiy témisi bolghan.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglaysiler.