Хитайниң “тему” ширкити уйғур мәҗбурий әмгикигә четилғанлиқи сәвәблик тәкшүрүшкә елинған
2024.11.27

Америка ана вәтән хәвпсизлики министирлиқи хитайниң “тему” намлиқ парчә сетиш тор бетидә сетиливатқан мәһсулатларниң уйғур мәҗбурий әмгики билән мунасивәтлик болуш еһтималлиқи үстидин тәкшүрүш башлиған.
“ню-йорк почтиси” гезити игилигән мәхсус учурдин қариғанда, америка ана вәтән хәвпсизлики министирлиқи “тему” ниң америка базириға кириватқан мәһсулатлириниң “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни” ға хилап яки әмәсликини тәкшүрүш билән биргә, “тему” әпиниң қолланғучилар үстидин җасуслуқ қилиш еһтималлиқиниму тәкшүрүватқан икән. Ана вәтән хәвпсизлики вә истихбарат органлириниң бир қисим әмәлдарлири гезиткә қилған сөзидә, “‛тему‚ әпи һәм қул әмгики билән ясалған мәһсулатларни сетиватқан болуши һәмдә йәнә қолланғучилар үстидин җасуслуқ қиливатқан болуши мумкин” дегән.
Америка һөкүмити 2021-йили 6-айдин башлап “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни” бойичә хитайда ишләпчиқирилған вә уйғур мәҗбурий әмгики билән булғанғанлиқи ениқланған мәһсулатларни қара тизимликкә елип, уларниң америка базириға селинишини чәклигән. Бирақ америка таможнасиниң қиммити 800 доллардин төвән посулкиларни тәкшүрмәйдиған һәмдә таможна беҗи алмайдиған сиясити, хитайниң “шейин” вә “тему” қатарлиқ тор парчә сатқучилири тәрипидин сетиливатқан мәһсулатларниң америка базириға бималал киришигә йол ечип бәргән.
Америкадики нопузлуқ ахбарат органлиридин бири болған “блумберг гезити” 2022-йилидила “тему” ға охшап кетидиған “шейин” намлиқ тор бәттә сетиливатқан кийим-кечәкләрниң уйғур елидин чиқидиған вә дуняда “шинҗаң пахтиси” дәп тонулидиған пахтилар билән ишләпчиқирилғанлиқини рәсмий тәҗрибиханиларда тәкшүрүп ениқлап чиққан.
Мәлум болушичә, “шейин” вә “тему” қатарлиқ хитайниң әрзан баһалиқ нәрсиләрни сатидиған тор парчә сатқучилириниң америкада қиливатқан содисиниң қиммити нәччә милярд долларға йетидиған болуп, сәл қарашқа болмайдиған дәриҗидә зор икән. 2023-Йилиниң ичидила “әң төвән чәк бәлгилимиси” билән америка базириға киргән посулкиниң сани бир милярдтин ешип кәткән болуп, буниң мутләқ көпи хитайдин кәлгән.
Америка мәркизи истихбарат идариси тиҗарәт башқармисиниң сабиқ юқири дәриҗилик әмәлдари кевин хулберт “ню-йорк почтиси” гезитигә қилған сөзидә мундақ дегән:
“‛тему‚да сетиливатқан малларниң һәддидин зиядә әрзан болуши мунасивәтлик даириләрниң күчлүк диққитини қозғиди. Бу кишиләрниң бир кийимни тикип, уни дуняниң йәнә бир тәрипигә тошуп, андин уни аран 8-10 долларға сетишиға адәмниң ишәнгүси кәлмәйду. Бу сиздә бу кишиләр буни қандақ қиливатиду, дәп соал пәйда қилиду.”
Кевин хулберт әпәнди сөзидә, америка һөкүмитиниң бундақ тор бәтләрниң өзини сорап, мәҗбурий әмгәк билән ясалған мәһсулатларни ишләтмәйдиғанлиқи һәққидики баянлириға писәнт қилмаслиқи, уларға ундақ өз-өзини тәкшүрүш имканийити берилмәслики лазимлиқини тәкитлигән.
Америкадики уйғур зиялийси илшат һәсән әпәндиму радийомизға қилған сөзидә, “тему” ға охшаш хитай тор парчә сатқучилириниң америкалиқ ишләпчиқарғучиларға зиян селиватқанлиқини, буниң чоқум чәклиниши лазимлиқини әскәртти.
Мәлум болушичә, америка ана вәтән хәвпсизлики министирлиқи “тему” әпиниң һәм қолланғучилар үстидин җасуслуқ қиливатқан болуши мумкинликиниму тәкшүрмәктикән. Хитай әплириниң бихәтәрлик мәсилиси “тик-ток” әпиниң өз қолланғучилириға аит учурларни хитайдики баш мәркизи болған ByteDance ниң санданиға әвәтидиғанлиқи вә һәмдә униң йәнә телефонларниң юмшақ деталини контрол қилалайдиғанлиқиниң ашкарилиниши билән диққәт қозғашқа башлиған. Әйни чағда америка вә әнгилийәдә чүшүрүлүш қетим сани алдинқи 10 қатарда болған “кәпкат” (CapCut), “шейн” (Shein) вә “тему” (Temu) қатарлиқ хитай әплириниңму бихәтәрлик йочуқлири барлиқи мутәхәссисләр тәрипидин ашкариланған.
Биз “тему” ширкитиниң бу һәқтики пикрини елиш үчүн, улар билән алақилишишкә тиришқан болсақму, лекин җаваб алалмидуқ.
Илшат һәсән әпәндиму, “тему” ға охшаш хитай әплириниң америка базириға зиян сәпла қалмай, америкалиқ истемалчиларниң бихәтәрлики үчүнму тәһдит пәйда қилидиғанлиқини билдүрди.
Америка дөләт мәҗлиси кеңәш палатаси малийә комитетиниң рәиси рон вайден билән кеңәш палатаси банка ишлири комитетиниң рәиси шерод бровен вә кеңәш палата әзаси сузан коллинс қатарлиқлар бу йил 8-айда хитайниң “тему” вә “шйин” тор бәтлиридики малларниң америка базириға тосалғусиз киришини чәкләш үчүн америка таможнасидики “әң төвән чәк бәлгилимиси” ни бикар қилишни мәқсәт қилған бир қанун лайиһәсини тонуштурған иди.
Бу қанун лайиһәси тоқумичилиқ мәһсулатлири вә кийим-кечәкләрниң әң төвән чәк бәлгилимиси арқилиқ импорт қилинишини чәкләш билән биргә йәнә, бу тор бәтләрдә сетилишқа рухсәт қилинған мәһсулатлардин тошуш һәққи елишниму тәләп қилидикән. Бу қанун лайиһәси йәнә, тоқумичилиқ вә кийим-кечәк импортиға чәклимә қоюш вә йеңи һәқләрни бекиткәндин башқа йәнә, әң төвән чәк бәлгилимиси арқилиқ америкаға кириватқан һәрқандақ бир мәһсулатниң сани һәддидин зиядә көпийип кәткән әһвал астида бу мәһсулатни чәкләш һоқуқи беридикән. У һәм америка таможна вә чегра даирилириниң таможнада малларни тутуп қелиш вә йоқитиш ишлирини асанлаштуридикән.
Бу қанун лайиһәси әйни чағда америкадики нурғунлиған ишчилар уюшмилири, сақчи тәшкилатлири вә ишләпчиқириш гуруппилириниң қоллишиға еришкән иди.