'Islam dunyasi ijtima'i teshkilatlar birliki' qatarliq teshkilatlar kambudzha we xitaygha qarshi bayanat élan qildi

Sürette, insan heqliri we mezlumlar uchun hemkarlishish jemiyitining reisi axmet faruk unsal ependi.

Bayanatta, Islam dunyasi ijtima'i teshkilatlar birlikining Bash katipi nejmi sadiq oghlu, Uyghur siyasiy panahliq telep qilghuchilarning qayturulushini epsuslinarliq bilen eyibleymiz, dédi.

Bayanatta bildürüshiche, islam dunyasi ijtima'iy teshkilatlar birlikining bash katipi nejmi sadiq oghlu, tayland we kambudzha qatarliq dunyaning oxshimighan rayonlirida siyasiy panahliq telep qilip yashawatqan sherqiy türksitanliq Uyghur türklirining xitaygha qayturulushini ghezep bilen eyiblidi. Bayanatta nejmi sadiq oghlu, "xitayning ürümchi we bashqa sheherlerde élip barghan milliy qirghinchiliq kupaye qilmighandek, emdi chet'ellerde qiyin ehwallarda yashawatqan Uyghur musulmanlarni hujum nishani qilishi kishilik hoquq we hörriyetlirige uyghunmu?" dep so'al qoydi.

Xitaygha qayturulghan Uyghur musulmanlarning her xil eziyet we qiynashlar bilen öltürülgenlikining éniq ikenlikini ipadiligen sadiq oghlu, "xitay döliti hemmimizning bilginidek, sherqiy türkistanning ichi we sirtida yashawatqan Uyghurlargha bésim ishilitip, qirghinchiliq qiliwatidu, hemmimiz bu wehshiylikni ötken aylarda közimiz bilen körduq, hazirmu zulum astida qalghan sherqiy türksitanliq qérindashlirimizgha zulum qiliwatqan xitaygha qarita, néme üchün dunya sükütte turush yolini tallaydu? emdi sükütte turushqa xatime bérishning waqti keldi we yaki ötüp ketti," dédi.

Bayanatta nejmi sadiq oghlu yene, siyasi we insani bir shekilde yashash üchün siyasiy panahliq telep qilghan Uyghur musulmanlar, turuwatqan döletlerde tutqun qilinip, mejburiy xitaygha qayturulghanliqining ochuq ‏- ashkara kishilik hoquqni depsende qilghanliqini ilgiri sürdi we eng az ipade bilen weqeni eyibligen birleshken döletler teshkilati we bashqa teshkilatlar "néme üchün bu weziyetke alaqidar xitaygha hakimiyitige bésim qilmaydu" dep su'al qoydi.

Yene bir tereptin, türkiyining eng chong teshkilatliridin biri bolghan insan heqliri we mezlumlar üchün hemkarlishish jem'iyiti bu heqte bayanat élan qildi we muxbirlarni kütiwélish yighini uyushturdi.

Türkiyining her qaysi sheherliride kishilik hoquqqa alaqidar aktip pa'aliyet qiliwatqan, insan heqliri we mezlumlar üchün hemkarlishish jem'iytining re'isi ehmet faruq ünsal ependi, xitay hakimiyitining Uyghurlar üstidin élip bériwatqan assimlyatisiye qilish siyasitini eyiblep jem'iytining resmiy tor bétide élan qilin'ghan bayanatta, xitayni ölümge höküm qilish we Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan ayrimichiliq we assimlyatisiye siyasitige xatime bérishke chaqirdi.

Bayanatta yene mundaq déyilgen: "sherqiy türksitanda 5 ‏- iyul küni bashlan'ghan weqeler, xitay hakimiytini on nechche yildin biri assimlyatisiye qilish siyasitining bésimi astida qalghan Uyghurlarning mesililirini xelq'ara jama'etning küntertipige yéngidin keltürdi. Weqelerni keltürüp chiqarghan kishiler dep 17 Uyghurni ölümge höküm qildi we nechche yüz kishi sotqa tartilish üchün tutqun qilindi. 7 ‏- Ayda yüz bergen bu weqelerdin kéyin nurghun Uyghurlar ana wetinini terk étishke mejbur boldi we oxshimighan döletlerge qéchip panahliq telep qildi. 10 ‏- Ayning axiri we 11 ‏- ayning bashlirida weqelerge alaqidar hayat bixeterliki tehdit astida qalghanliqi üchün ana wetinini terk étishke mejbur bolghan 22 Uyghur kambudzhagha qéchip, birleshken döletler teshkilati musapirlar komitétining pihnom pénhdiki ishxanisidin siyasiy panahliq telep qildi. Texminen ikki ay birleshken döletler teshkilatining musapirlar merkizige orunlashturulghan bir kichik bala, ikki ayal jem'iy 22 neper Uyghur kambuzhda saqchi xadimliri teripidin 12 ‏- ayning 16 ‏- küni tutqun qilindi. Kambudzha hökümiti xelq'ara jama'etning qarshliqigha uchrishi bilen Uyghurlarni qayturushni kéchiktürgenlikini élan qildi emma 12 ‏- ayning 19 ‏- küni bu Uyghurlar mejburiy halda xitaygha qayturuldi. Kambudzha, birleshken döletler teshkilatining 1967 ‏- yilidiki kélishimige imza qilghan dölet bolush süpiti bilen, öz dölitide birleshken döletler teshkilatidin panahliq telep qilghan kishilerning heq ‏- hoquqlirini depsende qilip, xelq'ara qanun'gha hörmet qilmidi."
 
Bayanatta yene xitayni eyiblep mundaq déyilgen: "xitay hakimiyitining 10 nechche yillardin biri tibet we sherqiy türksitanda yürgüzüwatqan assimlyatisiye siyasetliri, xelq'ara kishlik hoquq teshkilatliri teripidin köp qétim tilgha élin'ghan bir mesile. Dölet ichide yüz bergen depsendichiliklerge qoshumche qilip, yéqinda yüz bergen weqelerde körülgen'ge oxshash, xitay dölet tewelikining chégira sirtidimu oxshash siyasetler yürgüzmekte. Xitayning yéqinqi zamanda bu kishilerni qayturush üchün, kambudzha padishahliqigha bésim qilghanliqi heqqide uchurlar axbaratlarda tarqaldi. Xitay dölitining mu'awin re'isi kambudzhani ziyaret qilishtin ikki kün ilgiri, Uyghurlarni mejburiy qayturush jinayitining meydan'gha kélishi we xitay ziyaritide ikki terep otturisida in'am qlin'ghan'gha oxshash bir milyard dollarliq iqtisadi kélishim bolsa Uyghurlarning qayturulushining asasi pilani ikenliki ilgiri sürülmekte. Bayanatta yene, insan heqliri we mezlumlar üchün hemkarlishish jem'iytining Uyghurlarning hayatining bixeterlikidin endishe qiliwatqanliqi heqqide toxtilip mundaq déyilgen: bügünki kün'giche, qiyin - qistaq we ten jazasigha oxshash nurghun kishilik hoquq depsendichilikini ishligen xitay da'iriliri, bu kishiler heqqide adil sot échishi we kishilik hoquqning asasi nuqtisida xelq'ara qanunda belgilen'gen maddilargha hörmet qilishi kérek. Dunyada ölüm jazasini yalghan sot bilen eng köp ijra qilghan we siyasiy meqset üchün qollan'ghan xitayni bu qilmishliridin waz kéchishke chaqiriq qilimiz."
 
Bayanatta bldürüshiche yene, insan heqliri we mezlumlar üchün hemkarlishish jem'iyti kambudzhadin siyasiy panahliq telep qilghan 22 Uyghurning weziyiti heqqide ikki aydin biri resmiy we gheyri resmiy idare ‏- organlargha doklat sun'ghanliqi ipadilen'gen.

Bayanatning axirida mundaq déyilgen: "bügün'giche bu heqte qandaq xizmet ishligen bolsaq, buningdin kéyinmu oxshashla bu ishni yéqindin közitip kéliwatimiz. Bashta xitay hakimiyiti we xelq'ara kishilik hoquq ammiwiy teshkilatlirini shundaqla sükütte turghan döletlerni eyibleymiz we kambudzhadin qayturulghan Uyghurlarning hayatlirining bixeterliki üchün xitaygha bésim qilishiqa chaqiriq qilimiz."

Insan heqliri we mezlumlar üchün hemkarlishish jem'iyti türkiyidiki eng chong ijtima'iy teshkilatlardin biri. Bu teshkilatning merkizi enqerede bolup, türkiyning her qaysi sheherliride shöbiliri bar. Bu teshkilat 5 ‏- iyul ürümchi weqesi yüz bergendin kéyin wang léchüen qatarliq xitayning 8 chong emeldarilirini insany jinayet sadir qilghanliq bilen eyiblep türkiyning istanbul sot mehkimiside sotqa tartish üchün erz qilghan idi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.