Җав зеяңниң ' 4 ‏- июн вәқәси' һәққидә ейтқанлири

Хитайниң сабиқ баш секритари җав зейаңниң 1989 - йили 19 - май күни тейән әнмендики қчлиқ елан қилған миңлиған оқуғучиларни йоқлап, улар билән әһваллишиватқан көрүнүш. Арқисида оттуиридирақ турғини вин җиябав.

Вәқәдә өлгәнләр сани қизил крист җәмийитиниң билдүришичә 2000 - 3000 арисида, хитай һөкүмитиниң билдүришичә 200 - 300 арисида. Хитай вәқәгә сиясий топилаң дәп баһа бәргән. Һазирға қәдәр бу баһасини өзгәрткини йоқ. Хитай демократчилири вә хәлқара җамаәт 4 ‏ - июн вәқәсигә қайтидин баһа беришниң хитайда йүз бәргүси чоң сиясий өзгиришниң башланғучи болидиғанлиқини тәхмин қилишмақта. Шуңа 4 ‏ - июнни хатириләш, 4 ‏ - июн вәқәсигә қайта баһа беришни тәләп қилиш хитайда өзгүрүш болушни күтиватқан барлиқ тәрәпләрниң диққәт нуқтиси болмақта.

Хитай компартийисиниң сабиқ баш секритари җав зеяңниң өткән айда ашкариланған аваз хатирисидә 4 ‏- июн һәққидә мундақ дейилиду: " 6 - айниң 3 ‏ - күни кечә, мән қорода идим; оқ авазлирини аңлидим. Демәк дуняни зил - зилигә салидиған бир трагидийә йүз бәрди, уни тосуп қалғили болмиди."

4 - Июн вәқәси, хитайдики ислаһатчи рәһбәр ху явбаңниң өлүмигә матәм билдүрүш билән башланған. Матәм билдүрүш намайишқа айланған. Намайишчилар чирикликкә қарши турушни, буниң үчүн түзүлмидә ислаһат елип беришни тәләп қилған. Хитай 5 ‏- айниң 20 ‏ - күни һәрбий һаләт елан қилған вә 6 - айниң 3 күни кәч вә 4 ‏ - күни сәһәрдә нанайишчиларни танка билән бастурған.

Аваз хатирисидә билдүришичә, җав зеяң вәқәниң алдини елиш үчүн көп тиришқан. Намайишчиларниң әслидә һакимийәткә қарши әмәсликини, пәқәт ислаһат тәләп қилғанлиқини, һакимийәтни хаталиқлирини түзәшкә чақирғанлиқини, хитайниң юқири рәһбәрлик қатлимида көп қетим оттуриға қойған.

Җав зеяң аваз хатирисидә йәнә, мәвҗут түзүлмидә еғир мәсилә барлиқини, әгәр бу түзәлмисә, иқтисатни сағлам тәрәққий қилдурғили болмайдиғанлиқини, шуңа оқуғучиларниң намайишни әксилинқилаби һәрикәт дейишкә болмайдиғанлиқини баян қилған. Җав зеяң йәнә һәр қандақ бир аммивий һәрикәттә, бир қисим уруп - чақидиған қилмишларниң көрүлидиғанлиқини; әмма вәқәгә баһа бәргәндә һәрикәтниң асаси еқимини, келип - чиқиш сәвәбини, ғайисини көздә тутуш керәкликини әскәрткән.

Җав зеяң өзиниң немә үчүн ислаһат тәлипини қоллайдиғанлиқи һәққидә мундақ дегән: "мениң шәрқи явропа дөләтлириниң иқтисадий ислаһатқа даир китаплирини оқуғанлиқим раст; әмма мениң ислаһатни қоллишимниң чиқиш нуқтиси у әмәс; бәлки асаслиқи иш үнүми. Җуңголуқлар көп әмгәк сиңдуриду, аз нәтиҗә яритиду. Капиталистик дөләтләрдә иқтисад 2 - 3% өсти дәйду, чоң өзгириш болиду; биз 10% өсти дәймиз, хәлқниң турмуши йүксәлмәйду. Шуңа мән иқтисадий үнүмни асасий нишан қилдим."

Җав зеяң аваз хатирисиниң ахирида, бир дөләт заманивийлашқан болуш үчүн базар иқтисадини йолға қойсила, иқтисади тәрәққи қилсила купайә қилмайдиғанлиқини; у мәдәнийәт җәһәттиму заманивийлишиш керәкликини; буниң үчүн парламент түзүмидики демократийиниң йолға қоюлуши керәкликини, парламент түзүми йолға қоюлмай туруп дөләтни қанунға тайинип башқурушниң мумкинсизликини билдүргән.