Uyghur yézilirida yolgha qoyuluwatqan “4 Xil pishqedemlerge étibar bérish”siyasiti heqqidiki inkaslar

Chet'ellerdiki siyasiy analizchilar bu shertler heqqide öz qarashlirini otturigha qoyup, bu xil belgilimilerning emeliyette xitay hökümitining Uyghur rayonida özliri érishmekchi bolghan menggülük eminlikke érishish üchün éliniwatqan tedbirler ikenlikini ilgiri sürdi. Töwende diqqitinglar muxbirimiz méhribanning bu heqte teyyarlighan programmisida bolsun.

Uyghurbiz tor békitining xelq'ara tor békitide seyshenbe küni élan qilin'ghan xewerdin melum bolushiche, Uyghur éli da'iriliri 2010 - yili 1 - iyuldin bashlap, jaylardiki dem élishqa chiqqan siyasiy jehettin ishenchlik dep qaralghan yéza kadirlirigha “4 Xil pishqedemlerge étibar bérish siyasiti” namida her ayda toluqlima yardem puli bérishni qarar qilghan. Uyghur biz tordiki uchurdin melum bolushiche Uyghur aptonom rayon da'iriliri yolgha qoyghan bu belgilimide tilgha élin'ghan töt xil pishqedemler yéshi 60 tin halqighan pishqedem kadirlar, pishqedem partiye ezaliri, pishqedem nemunichilerni öz ichige alghan bolup, töt xil pishqedemler salahiyitige érishkenlerge ayrim - ayrim halda pishqedem kadirlar üchün éyigha 230 som xelq puli,pishqedem partiye ezaliri we pishqedem eskerlerge 210 som xelq puli, nemunichilerge 260 som xelq puli yardem bérilidighanliqi izahlan'ghan.

Biz Uyghur biz tori teminligen uchurgha asasen, Uyghur élidiki yerlik da'irilerning hökümet tor béketliridin“Yézilardiki töt xil pishqedemlerni bashqurush usuli”diki konkrét mezmunlarni igiliduq. 2012 - Yili 18 - öktebir küni qeshqer yéngisar nahiyisining hökümet torida élan qilin'ghan 13 maddiliq belgilimide “Töt xil pishqedemler yardem puli”gha iltimas qilghuchilargha qoyulidighan bir qatar siyasiy shertler bayan qilin'ghan. Bu shertlerde aldi bilen siyasiy jehettin ishenchlik bolush telep qilin'ghan bolup, xitay dölitining birlikini himaye qilish,milli bölgünchilikke, qanunsiz diniy pa'aliyetlerge qet'iylik bilen qarshi turush rohi bolush, tuyuqsiz yüz bergen zor weqelerde bayriqi roshen, meydani éniq bolush, partiye intizamigha boysunush, tarqilip yürgen ösek sözlerge ishenmeslik, kompartiyining we döletning menpe'etini qoghdap, dölet qanunigha boysunush, jem'iyet muqimliqigha ziyan yetküzidighan pa'aliyetlerni qollimasliq qatarliqlar telep qilinip, bu 13 maddiliq nizamning herqandaq birige xilapliq qilghuchilarning “Töt xil pishqedemler yardem puli”din behrimen bolalmaydighanliqi alahide tekitlen'gen.

Chet'ellerdiki siyasi analizchilardin “Shepe zhurnili”ning bash muherriri jang wéygo ependi Uyghur aptonom rayonida yolgha qoyuluwatqan“Töt xil pishqedemlerge étibar bérish” siyasitining xitay da'irilirining 5 - iyul ürümchi weqesidin kéyin rayonning uzun muddetlik eminligige kapaletlik qilish üchün yürgüzüwatqan siyasi tedbirlirining biri ikenlikini bildürdi.

Jang wéygo ependi mundaq dédi:

“Xitayning ichki ölkiliride yolgha qoyuluwatqan 60 yashtin halqighan moysipitlar behrimen bolup kéliwatqan ayliq yardem puli Uyghur aptonom rayoni da'iriliri teripidin “Töt xil pishqedemlerge étibar bérish siyasitidiki belgilimiler” dep özgertilip, Uyghur aptonom rayonida siyasiylashturuwétilgen. Bu ehwal da'irilerning barliq amal - charilerni yolgha qoyup, rayonning tinch - muqimliqigha kapaletlik qilish, rayonda dawamliship kéliwatqan naraziliq hem qarshiliq heriketlirining aldini élip, Uyghur rayonining menggülük eminlikini saqlap qélish üchün élin'ghan yene bir tedbir déyishke bolidu. Chünki 5 - iyul ürümchi weqesidin kéyin, bu rayondiki muqimliq mesilisi xitay merkizi hökümitining béshini eng qaturuwatqan mesililerning birige aylandi. Xitay hökümiti yillardin buyan bayliq menbelirini toxtawsiz échiwatqan Uyghur aptonom rayonida yerlik xelq yüzliniwatqan ishsizliq, namratliq mesilisi yerlik xelqni narazi qilip, chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri hem kishilik hoquq teshkilatlirining eyiblishige uchridi. Shunga da'iriler namratlargha yardem bérish siyasiti, pishqedemlerge yardem bérish siyasiti qatarliqlarni yolgha qoyup öz obrazini yaxshilashqa tirishiwatidu. Emma Uyghur aptonom rayon da'iriliri yene yashan'ghanlar érishishke tégishlik eshu azghine yardem pulidimu türlük siyasiy shertlerni qoyup,rayondiki xelqni tinalmas haletke keltürüp qoymaqta.”

Amérika Uyghur uyushmisining mu'awin re'isi élshat ependi bu heqte öz qarashlirini bayan qilip,atalmish töt xil pishqedemlerge étibar bérish siyasitidiki siyasiy shertlerning da'irilerning Uyghurlarni kontrol qilishtiki yene bir waste ikenlikini tekitlidi.

Ötken yili da'iriler Uyghur yéziliridiki namratlargha bérilidighan yardem pulida déhqanlardin shu a'ilide qanunsiz diniy pa'aliyet bilen shughullan'ghanlar bolmasliq, diniy tüs alghan kiyim - kécheklerni kiymeslik qatarliq türlük siyasi shertlerge emel qilishni telep qilghanliqi heqqidiki höjjet we ispatlar ammiwi tor béketliride ashkarilan'ghandin kéyin, bu ehwal tor béketliride munazire qozghap, chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirining eyiblishige uchrighan idi.