Almatada "5 - iyul ürümchi paji'esi" ge béghishlan'ghan yumilaq üstel söhbiti uyushturuldi

Uyushturghuchilarning qarashliridin melum bolushiche, bu söhbet yighinini ötküzüsh mushu yili, iyul éyining béshigha belgilen'gen bolup, melum sewebler tüpeylidin kéyin'ge qaldurulghan idi.

Yumilaq üstel söhbitige siyasiyonlar, analizchilar, hoquq qoghdash teshkilatliri we yerlik axbarat wasitilirining wekilliri qatnashti. Bu söhbetke közetküchi süpitide amérika qoshma shtatliri, chéxiye we gollandiye döletlirining qazaqistandiki elchixanilirining wekillirimu ishtirak qildi.

Söhbet yighini jama'et erbabi we siyasiyon qehriman ghojamberdining "2009 - yil ürümchi qanliq paji'esi: heqiqet we oydurma" namliq bash doklati bilen bashlandi. Doklatchi ürümchi qanliq weqesining kélip chiqish sewebliri we uning aqiwetliri heqqide toxtilish bilen bir waqitta yene dunya jama'etchiliki, siyasiy teshkilatlar hem insan hoquqi teshkilatlirining shuningdek bezi dölet da'irilirining mezkur weqege tutqan pozitsiyisi üstidimu tepsiliy toxtaldi.

Qehriman ghojamberdi ependi Uyghur élide keng da'iride yürgüzülgen hem bügünki kündimu toxtimaywatqan teqipleshler, ölüm jazaliri, xitay da'iriliri teripidin élip bériliwatqan qosh tilliq ma'arip, pilanliq tughut siyasiti we diniy erkinlikning depsende qiliniwatqanliqigha a'it bir qatar mesililer toghrisidimu etrapliq melumat bérip ötti.

U doklatida ürümchi namayishining Uyghur yashliri teripidin tinchliq yosunda hemde dölet qanunliri da'iriside uyushturulghanliqigha qarimay, wehshiylerche basturulghanliqini alahide tekitlidi.

Qehriman ghojamberdi öz bayanatida yene "shinjang iqtisad" gézitining muxbiri gheyret niyaz we bir qisim Uyghur tor bet bashqurghuchilirining xitay qanun da'iriliri teripidin qanunsiz sotlan'ghanliqini hemde bu adaletsizlikning qazaqistanliq Uyghurlardimu naraziliq peyda qilghanliqini ilgiri sürgen.

"Xelq'ara insan hoquqini qoghdash teshkilatining hésabati " namliq doklat bilen sözge chiqqan insan hoquqliri boyiche qazaqistan byurosining xadimi andriy grishin ürümchi paji'esi munasiwiti bilen xelq'ara teshkilatlarda, axbarat wasitiliride türlük melumatlarning mewjutluqini eskertip, bu qanliq weqeler jeryanida ölgenler, yaridar bolghanlar, izsiz yoqap ketkenler, qolgha élin'ghanlar we sotlan'ghanlarning sani heqqidiki reqemlerning bir xil emesliki hem tekshürüsh ishlirini yürgüzüshte qiyinchiliqlar tughduriliwatqanliqini ilgiri sürgen.

Doklatchi mesilige chong ehmiyet bergen halda mundaq dédi:

"Biz, birinchidin, xitay da'iriliri, ikkinchidin bolsa, Uyghurlar teripidin körsitilgen reqemlerge ige boluwatimiz. Emma her ikki terep öz pakitlirini ilgiri sürüshke hem delilleshke tirishmaqta. Emdi, heqiqiy pakitlarni ornitish üchün bizge üchinchi, yeni musteqil we menpe'etdar bolmighan terepning tekshürüshliri kérek. Lékin, xitay da'irilirining bu mesilide tekshürüsh ishlirini yürgüzüshke ruxset bermeywatqanliqi sewebidin biz bu ehwalda ikkinchi terepni yaqilashqa mejburmiz".

Qazaqistan insan hoquqi boyiche musteqil analizchi alimjan tiliwadi bolsa "xitay hökümitining merkiziy asiyadiki Uyghurlargha nisbeten tutqan siyasiti we uning qazaqistan jemiyitige tesiri" mawzusi heqqide öz qarashlirini otturigha qoydi. U xitayning merkiziy asiyada élip bériwatqan iqtisadiy bésim siyasiti, shundaqla medeniyet, ma'arip we bashqimu sahelerde közligen niyetlirini öz ichige alghan bir qatar mesililer heqqide toxtaldi.

Söhbet yighini axirida uning qatnashquchiliri axbarati wasitiliri wekillirining köpligen so'allirigha jawab berdi. Bu jeryanda qazaqistandiki qachaqlar mesilisi, milletler dostluqi, Uyghurlarning bügünki teqdiri, shundaqla qoshna qirghizistandiki ehwallar heqqide keng da'iride mulahiziler yürgüzüldi.

Söhbet yighini jeryanida qehriman ghojamberdining "Uyghurlar" we "2009 - yil ürümchi paji'esi" namliq kitabliri tonushturuldi. Shundaqla shawgu'en we ürümchi weqeliridin guwahliq béridighan köpligen pakitlar yighin qatnashquchilirining diqqitige sazawer qilindi.

Yuqiridiki ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.