Алтун баһасиниң өрлиши уйғурларниң алтун сетивелиш адитини өзгәртәлмиди

Пул алтун әмәс, алтун тәбиий пул дегәндәк, алтундин ибарәт бу алаһидә қиммәткә игә боюм, хәлқара җамаәтчилик ортақ етирап қилған хәлқарада запас сақлинидиған мүлк, әң инавәтлик пул, һәр қайси дөләтләрниң инавитиниң капалити, байлиқ записи, банкиларниң өз функсийисини сақлаштики хейим‏-хәтәрдин сақлаш мәбләғ селиш қорали болғандәк, уйғурларму қәдимдин алтунни аилиниң мал-бисати сүпитидә сақлап кәлгән, пул орнида ишләткән, һазирму алтун уйғурлар һаятида запас мүлк, тойлуқ, қиммәтлик соғат, зибо-зиннәт, доригәрлик қатарлиқ көп хил саһә, көп тәрәпләрдин зич бағлинишқа игә алаһидә истемал буюми һесаблиниду.

Дуня иқтисади кризисиниң тәсиридә мал баһаси тез өрләватқан бир пәйттә, йеқинқи бир қанчә ай ичидила алтун баһасидиму мисли көрүлмигән тез өрләш көрүлди, үрүмчи иқтисад ториға қариғанда, алтун баһаси әң юқири болған мәзгил, бу йил авғусттин өктәбиргичә болған бир мәзгил болуп, сап алтунниң һәр грами 460 йүәнгичә көтүрүлгән, байлиқ мунбири ториниң йеқинда елан қилған учуриға қариғанда 2012-йили алтун баһаси йәнә бир һәссә өрләйдиған болуп, һәр анис алтунниң баһаси хәлқара базарда 2075 долларға чиқидикән.

Ундақта үрүмчидә һазир зибо-зиннәт дуканлирида алтунниң баһаси нәччә болуватиду, баһаниң өрлиши уйғурларниң алтун сетивелиш, йиғиш адитигә тәсир көрсәттиму? буни биз уйғур алтун содигәрлиридин сорап көрәйли.

Бу уйғур зәргәр, алтунниң баһаси юқири өрлигән болсиму, уйғурлар үчүн алтун елиш тойлуқ шәрти болғачқа, қанчә үстүн болсиму уни сетивелишқа мәҗбур икәнликини баян қилди.

Бәзи уйғурлардин игилишимизгә қариғанда, һазир шәһәрләрдә тойлуқ алтун селиқи 50 грамдин 100 гирамғичә һәтта униңдинму юқири болуватқан болса, йеза, кәнтләрдә әң кәм болғандиму той қилидиған қизға бир җүп үзүк, һалқа вә биләзүк һәмдә медалийон болуп бир йүрүш алтун тойлуқ соғат қилинидикән. Шуңа алтун уйғурларниң тойлишиш адитидә муһим орунни игиләйдикән, шундақла өй сетивелиштин башқа әң көп пул хәҗләйдиған шәртлик боюм дейишкә болиду.

Қәшқәрлик бир алтун содигири, гәрчә алтун өрлигән болсиму, уйғурларниң һал-әһвалиға қарап йәнила мас һалда охшаш истемал қиливатқанлиқини билдүрди.

Уйғурлар алтунни өзлириниң түрлүк еһтияҗи сәвәбидин сетивалидиған болғачқа, адәттә алтун зибо-зиннәтләрни сетивалиду, нөвәттә гәрчә алтун баһасиниң өрләватқанлиқи уйғурларни көпрәк алтун елип запас сақлашқа қиззиқтуруватқан болсиму, әмма улар йәнила сап нөкчә алтун әмәс, бәлки әсли алтун баһасиға һүнәр һәққи қошулған алтун зибо-зиннәтләрни сетивалидиған болғачқа, алтунни өз қиммитидин юқири баһаға сетивалиду.

Дуня пул муамилә иқтисади кризисиниң тәсиридә, алтун дуняда бирдин-бир төләм васитиси қилишқа болидиған“ пул” болуш сүпити билән қәд көтүрүп,нефит баһасиға әгишип қиммәтләшти. Алтун әлвәттә көмүлүп қалсиму йәнила алтун, у әзизлигүчиләрни зиянда қоймайду, бирақ иқтисадшунаслар шуни әскәртидуки,һазир алтунниң баһаси тарихтики әң юқири баһаға чиққан болуп, һәр қайси әлләрниң иқтисадни җанландуруш тәдбирлири тәсиридә дуня иқтисадиму аста-аста әслигә келиши мумкин, шуңа алдирап алтунға көпләп мәбләғ селишниң хәтири йәнила юқири.

Алтунни пул орнида сақлаш нийитидә сетивалғучилар, алтунни зәгәрханилардин әмәс, бәлки алтун базириға әза банка яки ишәнчлик алтун сетиш орунлиридин зихчә алтун сетивалғанда, әқилгә мувапиқ болиду, чүнки зихчә алтунни һәр қандақ дөләттә һәр қандақ уста зәргәргә ясатқандиму йәнила тәйяр алтун зиннәт буюминиң баһасидин әрзан болидикән.