Америка дөләт мәҗлиси хитай кишилик һоқуқ мәсилиси бойичә гуваһлиқ бериш йиғини өткүзди

Йиғинда хитай түрмисидики атақлиқ кишилик һоқуқ паалийәтчилиридин гаң җишиң билән гу чүәнниң аяли гуваһлиқ бәрди.

Америка дөләт мәҗлиси хитай ишлар иҗраийә комитети дәл хитай муавин рәиси ши җинпиң вашингтонни зиярәт қилип, президент обаманиң ақ сарайда күтүвелишиға еришкән 14‏-феврал күни хитай кишилик һоқуқ мәсилиси һәққидә гуваһлиқ бериш йиғини чақирған. Бу йиғин йәнә, ши җинпиң чаршәнбә күни дөләт мәҗлисини зиярәт қилип,америка авам вә кеңәш палатасидики бәзи әзалар көрүшкән, улар хитай кишилик һоқуқ хатирисини яхшилашни тәләп қилған бир мәзгилдә өткүзүлгән иди.

Мәзкур йиғин мәхсус атақлиқ кишилик һоқуқ адвокати гав җишиң мәсилиси вә хитай һөкүмитиниң муамилисигә беғишланған болсиму, бирақ бу йиғин хитай даирилириниң сиясий өктичи вә кишилик һоқуқ паалийәтчилиригә тутуватқан муамилисини паш қилип, обама һөкүмитиниң диққитини қозғашни мәқсәт қилған иди. Йиғинни авам палата әзаси кирстофер симит билән кеңәш палата әзаси шерод бровен биргә чақирған. Кеңәш палата әзаси шерод бровен болса ши җинпиң чаршәнбә күни дөләт мәҗлисини зиярәт қилғанда униң билән көрүшүп, хитай кишилик һоқуқ хатирисини яхшилашни тәләп қилған мәҗлис әзалириниң биридур.

Йиғинда дөләт мәҗлиси хитай ишлар иҗраийә комитетиниң қошма рәислириниң бири, кеңәш палата әзаси шерод бровен сөз қилип: бүгүнки гуваһлиқ бериш йиғини америка-хитай мунасивәтлиридики интайин муһим мәзгилдә ечилди. Хитай муавин рәиси ши җинпиң биздин бир қанчә минут йирақлиқта, бизниң алий дәриҗилик рәһбәрлиримиз билән сөһбәт елип елип бериватқан бундақ бир вақитта, биз хитайға һәқиқий вәкиллик қилидиған, бирақ тәқдири бизгә сирлиқ гав җишиңдәк җәсур бир кишини әсләп өтимиз. У бизниң бүгүнки гуваһлиқ бериш йиғинимиздики нуқтилиқ шәхс. Гав җишиңниң мәсилисини чүшәнсәк, биз униң немә үчүн күрәш қилғанлиқини чүшинипла қалмаймиз, бәлки биз йәнә хитай мәсилисидә дуч кәлгән риқабәтни чүшинип йитәләймиз, дегән.

Гав җишиң хәлқара җамаәткә тонулған хитай кишилик һоқуқ адвокатлириниң бири. Униң аз кәм 2 йилдин бери из дерәксиз йоқап кетиши хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатлири, ахбарат васитилири вә бәзи америка дөләт мәҗлиси әзалириниң диққитини қозғиған. У, 2009‏-йили 2‏-айда қолға елинип, кейинки йили 3‏-айда қоюп берилгәндин кейин из дерәксиз йоқап кәткән.

У из дерәксиз йоқап кетиштин бир қанчә йил аввал, хитай сот мәһкимиси униңға 3 йиллиқ қамақ җазаси берип, 5 йил кечиктүрүп иҗра қилишни қарар қилған. Бу җәрянда у көп қетим тутқун қилинған иди. Гав җишиң ахирқи қетим 2010‏-йили 3‏-айда из дерәксиз йоқап кетип бир йерим йилдин кейин шинхуа ахбарат агентлиқи хәвәр берип, униң 3 йиллиқ қамақ җазасини өтәйдиғанлиқини елан қилған.

Униң аилисидикиләр гавниң ақсу вилайити шаяр наһийисидики бир түрмигә қамалғанлиқи, йеқинда уни йоқлап шаярға барған болсиму, лекин даириләрниң көрүштүрмигәнликини билдүргән иди. Чаршәнбә күнки йиғинда гавҗишиңниң аяли гең хе гуваһлиқ берип, өзиниң президент обама, муавин президент байден вә дөләт ишлар катипи һиларий билән көрүшүп, гав җишиңниң мәсилисини йүз туранә йәткүзүшни үмид қилидиғанлиқини билдүргән.

У: бүгүн чүштин бурун җуңго муавин рәиси ши җинпиң ақ сарайда обама вә байден билән көрүшти. Буниңдин бурун мән обама вә байден билән көрүшүшни үмид қилған идим. Бирақ улар мениң илтимасимға һечқандақ инкас қайтурмиди. Буниңдин наһайити үмидсизләндим. Бирақ мән йәнила америка һөкүмитиниң мени вә баллиримни җуңго компартийисиниң зиянкәшликидин қоғдиғанлиқи вә мениң бу йәрдә һал әһвалимни аңлитишимға имканийәт яритип бәргәнликигә рәһмәт ейтимән. Мән йәнила обама, байден вә һеларилар билән көрүшүп, әһвалимни йүз туранә ейтишни, улардин йолдишимниң әһвалини ойлишип көрүшини тиләшни, йолдишимниң тезрәк қоюп берилип, аилимизниң җәм болушини арзу қилимән, дәп тәкитлигән.

Йиғинда түрмидики хитай өктичилиридин нәнҗиң педагогика университетиниң сабиқ профессори гу чүәнниң аяли ли җиң гуваһлиқ берип, хитайниң демократийилишишидә америкиниң интайин муһим рол ойнайдиғанлиқини билдүргән.

У мундақ дегән: мениң һес қилишимчә җуңго һөкүмитиниң өзи наһайити зор бир мәнпәәт гуруһи. Улар өзидә наһайити чоң мәсилә барлиқини байқиған тәқдирдиму, бирақ уларниң буни өзгәртиши наһайити қийин. Шуңа җуңго өзгәрмәкчи болса, техиму көп адәм оттуриға чиқиши керәк. Худди йолдишим илгири ейтқандәк бири бу “партлатқуч мина” ни көмди. У бу минани көмгәндә җуңгониң демократийиси қәйәргә йетип барғанлиқини тонуп йәтти. Шуңа һәммимиз тәң күч чиқиришимиз керәк. Буниң үчүн америка интайин муһим рол ойнайду. Униң җуңгони өзгәртишкә ярдәм қилишини үмид қилимиз.

Гу чүән 2008‏-йили нәнҗиң сақчи даирилири тәрипидин қолға илинип, “һакимийәткә қарши ағдурмичилиқ қилиш җинайити” билән сотланған вә 10 йиллиқ қамақ җазасиға һөкүм қилинған иди. У, америка дөләт мәҗлисиниң бир қисим әзалири йеқинда баянат елан қилип, хитай һөкүмитидин қоюп беришни тәләп қилған алимҗан һимит қатарлиқ 6 нәпәр мәһбусниң биридур.

Ли җиң гуваһлиқ бериш йиғинида йәнә йолдишиниң гунаһсиз икәнлики, униң пәқәт демократийә вә кишилик һоқуқ тәләп қилинғанлиқини әскәртип, америка һөкүмити вә дөләт мәҗлисиниң хитайға бесим ишлитип, йолдишини дәрһал вә шәртсиз қоюп беришкә чақириши, аилисиниң җәм болушиға ярдәм қилишни тәләп қилған.

Лекин, йиғинда җумһурийәтчи авам палата әзаси франк волф обама һөкүмитиниң хитай кишилик һоқуқ сияситини тәнқидләп, президент обаманиң кишилик һоқуқ мәсилисини хитай рәһбәрлириниң алдиға очуқ ашкара вә дадиллиқ билән оттуриға қоймиғанлиқини әйиблигән.

У: наһайити рошәнки хитайға қаритилған һазирқи сиясәт ақмиди. Биз хизмәт пурситини қолдин берип қоюватимиз. Кишилик һоқуқ дәпсәндичилики вә диний кәмситиш мәсилисиниң йәң ичи дипломатийиси арқилиқ елип берилип, бу мәсилиләрниң ашкара сорунларда наһайити аз тилға елиниши һечқандақ нәтиҗә бәрмиди. Әксичә бу хитай һөкүмитини техиму җасарәтләндүрмәктә. Биз черкавларниң зәрбә нишани қилинғанлиқини унтуп қалмаслиқимиз керәк. Кардинал коң фонди җәмийитиниң ашкарилишичә, 25 нәпәр йәр асти католик черкави бишопи нәзәрбәнд астида тутуп турулмақта, протестант пастерлири түрмигә ташланмақта, тибәт буддистлири мушу уларниң қилмиши сәвәблик өзини көйдүрүшкә мәҗбур қилинмақта,дәп сөзлигән.

Бирақ, обама һөкүмити кишилик һоқуқ мәсилисидә хитайға юмшақ қоллуқ қилғанлиқи һәққидики түрлүк тәнқидләрни рәт қилип, “кишилик һоқуқ мәсилиси америка ташқи сияситиниң әң муһим һалқилириниң бири икәнлики”, бу қетим ши җинпиң билән елип берилған музакиридә бу мәсилә нуқтилиқ оттуриға қоюлғанлиқини илгири сүрмәктә.