Amérika dölet mejlisi xitay kishilik hoquq mesilisi boyiche guwahliq bérish yighini ötküzdi

Yighinda xitay türmisidiki ataqliq kishilik hoquq pa'aliyetchiliridin gang jishing bilen gu chüenning ayali guwahliq berdi.

Amérika dölet mejlisi xitay ishlar ijra'iye komitéti del xitay mu'awin re'isi shi jinping washin'gtonni ziyaret qilip, prézidént obamaning aq sarayda kütüwélishigha érishken 14‏-féwral küni xitay kishilik hoquq mesilisi heqqide guwahliq bérish yighini chaqirghan. Bu yighin yene, shi jinping charshenbe küni dölet mejlisini ziyaret qilip,amérika awam we kéngesh palatasidiki bezi ezalar körüshken, ular xitay kishilik hoquq xatirisini yaxshilashni telep qilghan bir mezgilde ötküzülgen idi.

Mezkur yighin mexsus ataqliq kishilik hoquq adwokati gaw jishing mesilisi we xitay hökümitining mu'amilisige béghishlan'ghan bolsimu, biraq bu yighin xitay da'irilirining siyasiy öktichi we kishilik hoquq pa'aliyetchilirige tutuwatqan mu'amilisini pash qilip, obama hökümitining diqqitini qozghashni meqset qilghan idi. Yighinni awam palata ezasi kirstofér simit bilen kéngesh palata ezasi shérod browén birge chaqirghan. Kéngesh palata ezasi shérod browén bolsa shi jinping charshenbe küni dölet mejlisini ziyaret qilghanda uning bilen körüshüp, xitay kishilik hoquq xatirisini yaxshilashni telep qilghan mejlis ezalirining biridur.

Yighinda dölet mejlisi xitay ishlar ijra'iye komitétining qoshma re'islirining biri, kéngesh palata ezasi shérod browén söz qilip: bügünki guwahliq bérish yighini amérika-xitay munasiwetliridiki intayin muhim mezgilde échildi. Xitay mu'awin re'isi shi jinping bizdin bir qanche minut yiraqliqta, bizning aliy derijilik rehberlirimiz bilen söhbet élip élip bériwatqan bundaq bir waqitta, biz xitaygha heqiqiy wekillik qilidighan, biraq teqdiri bizge sirliq gaw jishingdek jesur bir kishini eslep ötimiz. U bizning bügünki guwahliq bérish yighinimizdiki nuqtiliq shexs. Gaw jishingning mesilisini chüshensek, biz uning néme üchün küresh qilghanliqini chüshinipla qalmaymiz, belki biz yene xitay mesiliside duch kelgen riqabetni chüshinip yiteleymiz, dégen.

Gaw jishing xelq'ara jama'etke tonulghan xitay kishilik hoquq adwokatlirining biri. Uning az kem 2 yildin béri iz déreksiz yoqap kétishi xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri, axbarat wasitiliri we bezi amérika dölet mejlisi ezalirining diqqitini qozghighan. U, 2009‏-yili 2‏-ayda qolgha élinip, kéyinki yili 3‏-ayda qoyup bérilgendin kéyin iz déreksiz yoqap ketken.

U iz déreksiz yoqap kétishtin bir qanche yil awwal, xitay sot mehkimisi uninggha 3 yilliq qamaq jazasi bérip, 5 yil kéchiktürüp ijra qilishni qarar qilghan. Bu jeryanda u köp qétim tutqun qilin'ghan idi. Gaw jishing axirqi qétim 2010‏-yili 3‏-ayda iz déreksiz yoqap kétip bir yérim yildin kéyin shinxu'a axbarat agéntliqi xewer bérip, uning 3 yilliq qamaq jazasini öteydighanliqini élan qilghan.

Uning a'ilisidikiler gawning aqsu wilayiti shayar nahiyisidiki bir türmige qamalghanliqi, yéqinda uni yoqlap shayargha barghan bolsimu, lékin da'irilerning körüshtürmigenlikini bildürgen idi. Charshenbe künki yighinda gawjishingning ayali géng xé guwahliq bérip, özining prézidént obama, mu'awin prézidént baydén we dölet ishlar katipi hilariy bilen körüshüp, gaw jishingning mesilisini yüz turane yetküzüshni ümid qilidighanliqini bildürgen.

U: bügün chüshtin burun junggo mu'awin re'isi shi jinping aq sarayda obama we baydén bilen körüshti. Buningdin burun men obama we baydén bilen körüshüshni ümid qilghan idim. Biraq ular méning iltimasimgha héchqandaq inkas qayturmidi. Buningdin nahayiti ümidsizlendim. Biraq men yenila amérika hökümitining méni we ballirimni junggo kompartiyisining ziyankeshlikidin qoghdighanliqi we méning bu yerde hal ehwalimni anglitishimgha imkaniyet yaritip bergenlikige rehmet éytimen. Men yenila obama, baydén we hélarilar bilen körüshüp, ehwalimni yüz turane éytishni, ulardin yoldishimning ehwalini oyliship körüshini tileshni, yoldishimning tézrek qoyup bérilip, a'ilimizning jem bolushini arzu qilimen, dep tekitligen.

Yighinda türmidiki xitay öktichiliridin nenjing pédagogika uniwérsitétining sabiq proféssori gu chüenning ayali li jing guwahliq bérip, xitayning démokratiyilishishide amérikining intayin muhim rol oynaydighanliqini bildürgen.

U mundaq dégen: méning hés qilishimche junggo hökümitining özi nahayiti zor bir menpe'et guruhi. Ular özide nahayiti chong mesile barliqini bayqighan teqdirdimu, biraq ularning buni özgertishi nahayiti qiyin. Shunga junggo özgermekchi bolsa, téximu köp adem otturigha chiqishi kérek. Xuddi yoldishim ilgiri éytqandek biri bu “Partlatquch mina” ni kömdi. U bu minani kömgende junggoning démokratiyisi qeyerge yétip barghanliqini tonup yetti. Shunga hemmimiz teng küch chiqirishimiz kérek. Buning üchün amérika intayin muhim rol oynaydu. Uning junggoni özgertishke yardem qilishini ümid qilimiz.

Gu chüen 2008‏-yili nenjing saqchi da'iriliri teripidin qolgha ilinip, “Hakimiyetke qarshi aghdurmichiliq qilish jinayiti” bilen sotlan'ghan we 10 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan idi. U, amérika dölet mejlisining bir qisim ezaliri yéqinda bayanat élan qilip, xitay hökümitidin qoyup bérishni telep qilghan alimjan himit qatarliq 6 neper mehbusning biridur.

Li jing guwahliq bérish yighinida yene yoldishining gunahsiz ikenliki, uning peqet démokratiye we kishilik hoquq telep qilin'ghanliqini eskertip, amérika hökümiti we dölet mejlisining xitaygha bésim ishlitip, yoldishini derhal we shertsiz qoyup bérishke chaqirishi, a'ilisining jem bolushigha yardem qilishni telep qilghan.

Lékin, yighinda jumhuriyetchi awam palata ezasi frank wolf obama hökümitining xitay kishilik hoquq siyasitini tenqidlep, prézidént obamaning kishilik hoquq mesilisini xitay rehberlirining aldigha ochuq ashkara we dadilliq bilen otturigha qoymighanliqini eyibligen.

U: nahayiti roshenki xitaygha qaritilghan hazirqi siyaset aqmidi. Biz xizmet pursitini qoldin bérip qoyuwatimiz. Kishilik hoquq depsendichiliki we diniy kemsitish mesilisining yeng ichi diplomatiyisi arqiliq élip bérilip, bu mesililerning ashkara sorunlarda nahayiti az tilgha élinishi héchqandaq netije bermidi. Eksiche bu xitay hökümitini téximu jasaretlendürmekte. Biz chérkawlarning zerbe nishani qilin'ghanliqini untup qalmasliqimiz kérek. Kardinal kong fondi jem'iyitining ashkarilishiche, 25 neper yer asti katolik chérkawi bishopi nezerbend astida tutup turulmaqta, protéstant pastérliri türmige tashlanmaqta, tibet buddistliri mushu ularning qilmishi seweblik özini köydürüshke mejbur qilinmaqta,dep sözligen.

Biraq, obama hökümiti kishilik hoquq mesiliside xitaygha yumshaq qolluq qilghanliqi heqqidiki türlük tenqidlerni ret qilip, “Kishilik hoquq mesilisi amérika tashqi siyasitining eng muhim halqilirining biri ikenliki”, bu qétim shi jinping bilen élip bérilghan muzakiride bu mesile nuqtiliq otturigha qoyulghanliqini ilgiri sürmekte.