Amérika iranning yadro mesiliside xitaygha bésimni ashurmaqchi

2008 - Yili 9 - iyul küni, iranning namelum bir chölide bashqurilidighan bomba siniqi élip bériliwatqan körünüsh.

B b s ning bu heqtiki xewiridin melum bolushiche, "iran yadro qoraligha ige bolushi mumkin" dégen endishiler, pars qoltuqi döletliride bes - beste qoral sétiwélish dolquni shekillendürgen.

Xewerde éytilishiche, ereb elliri irandin kélidighan tehditke qarshi jem'iy 123 milyard dollarliq qoral - yaraq sétiwalghan. Bularning arisida birinchi orunda turudighini se'udi erebistani bolup, se'udi erebistani amérikidin 67 milyard dollar qimmitide qoral sétiwélish üchün kélishim imzalighan. Buningdin sirt, ereb birleshme xelipiliki 35 milyard, umman 12 milyard, kuweyt 7 milyard dollarliq qoral sétiwélish üchün amérika bilen kélishim tüzgen.

Xewerde éytilishiche, iranning yéqinda yadro béshi élip yüreleydighan uzun musapilik bashqurulidighan bomba yasap chiqqanliqi, pars qoltuqi döletlirining bu jehettiki endishini téximu ashurghan. Shunga ereb birleshme xelipiliki hawa mudapi'e sistémisi ornitish üchün teyyarliq qilghan, shundaqla yene fransiyidin 80 küreshchi ayropilan sétiwélishni pilanlighan.

B b s da körsitishiche, bu, tinchliq shara'itida élip bérilghan eng chong qoral - yaraq tijariti hésablinidiken. Iranning uran qoyuldurushi we buninggha qarshi ereb döletlirining bes - bes bilen qoral - yaraq sétiwélishqa bashlishi, rayonning tinchliqigha tehdit peyda qiliwatqan bolup, bu xil ehwal türkiye qatarliq döletlerning xewpsizlikigimu tehdit shekillendüridiken.

Türkiye prézidénti abdullah gül nyu-yorktiki yighin aldida birleshme agéntliqigha qilghan sözide bu weziyetning ottura sherqning tinchliqi üchün paydisiz ikenlikini tekitlep, ottura sherqning choqum yadro qorallardin yiraq turushi kéreklikini bildürgen.

Igilinishiche, türkiye prézidénti abdullah gül birleshken döletler teshkilatining omumiy yighinida sözleydighan nutqidimu, ottura sherqni yadro qoralidin xaliy bolushqa chaqiridiken. Abdullah gül iranning yadro mesilisi üstide toxtilip, iranni xelq'ara atom énérgiye komitéti bilen yéqindin hemkarlishishqa chaqirghan.

Gerche iran özi qoyulduruwatqan uranlarning énérgiye hasil qilishqa ishlitilidighanliqini bildürüp kéliwatqan bolsimu, emma uning xelq'ara atom énérgiye komitétining tekshürüshlirige maslashmasliqi guman peyda qilmaqta.

Bügün amérika énérgiye ministirliqining ministiri sétiwén chu iran bilen yadro söhbitige qayta bashlashni ümid qilidighanliqini, emma iranning semimiy bolushi kéreklikini bildürdi.

Iran tashqi ishlar ministiri ramin méhmanperest bolsa iranningmu amérika bilen di'alog ötküzüshke teyyar ikenlikini, emma u xewpsizlik kéngishi da'imiy ezalirining aldi bilen iranning yadro sahesidiki hoquqlirigha hörmet qilishi kéreklikini, bundaq bolmighanda söhbetning ilgiri basmaydighanliqini bildürgen.

Bu heqtiki xewerge bérilgen bahalarda, iran bilen amérika öz - ara shert qoyushuwatqan shara'itta bu mesilining asanliqche hel bolush éhtimalliqining töwenliki bayan qilinmaqta.

Xewerlerdin melum bolushiche, peyshenbe küni échilidighan yighinda amérika prézidénti barak obamaning nutqida, eger iran xelq'araning shertlirige könmey, özi bilginini dawam qilsa, buning bedilini éghir töleydighanliqi heqqide agahlandurush bérilidighanliqi texmin qilinmaqta iken.

Barak obama hökümiti hazir iran we shimaliy koriyining yadro mesilisige jiddiy qarimaqta. Amérika tashqi ishlar ministiri hilariy klinton düshenbe küni xitay tashqi ishlar ministiri yang jyéchi bilen uchrashqandimu bu mesilini otturigha qoyghan. U, xitayning iran we shimaliy koriyige qarshi qoyulidighan émbargoni qollishi kéreklikini tekitlep, xitaygha bu heqtiki bésimni ashuridighanliqini bildürgen.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.