Amérika dölet mejlisi olimpik we xitay kishilik hoquqi weziyiti heqqide ispat bérish yighini ötküzdi

Amérika dölet mejlisi ezasi (Frank Wolf) frank wolf, 11 - iyun charshenbe küni, dölet mejlisi kompyutérliri we informatsiye sistémisini téximu yuqiri derijide qoghdash heqqide bir qanun layihisi tonushturghan.

 Jumhuriyetchi awam palata ezasi Frank Wolf we démokratik awam palata ezasi James Mcgovern larning riyasetchiligidiki yighinda, dölet mejlisi we hökümetning xitay ishlar komitéti, kishilik hoquqni közitish teshkilati, amérika Uyghur jem'iyiti, tibet jem'iyiti we diniy sahediki zatlar ispat berdi.

Xelq'ara olimpik komitéti 2001 ‏ - yili xitaygha olimpik yighini ötküzüsh hoquqi bergende xitay hökümiti metbu'at erkinliki we kishilik hoquq ehwalini yaxshilaydighanliqigha wede bergen idi. Olimpik yighinining bashlinishigha yene 18 kün qaldi. Bu 7 yilda xitay kishilik hoquqi we metbu'at erkinlikining tereqqiyatida zadi qanchilik ijabiy özgirishler boldi ? bu amérika dölet mejlisidiki xitay kishilik hoquqi ehwaligha köngül bölidighan zatlar diqqet qiliwatqan mesililerning biridur. Amérika dölet mejlisi kishilik hoquq guruppisining seyshenbe küni chaqirghan " wedige wapasizliqlar: olimpik we xitayda kishilik hoquq weziyitining ehwali", dégen témidiki ispat bérish yighini bu témigha béghishlan'ghan idi. Dölet mejlisining kishilik hoquq guruppisi ispat bérish yighini heqqidiki bayanatida xitay da'irilirining bir qatar wedilerni berginige qarimay, "siyasi we diniy pa'aliyetlerni muqimliqqa tehdit salmaqta, dégen qarash bilen basturuwatqanliqini körüwatimiz" dep tekitligen.

Amérika dölet mejlisi kishilik hoquq guruppisining ikki re'isi, awam palata ezasi Frank Wolf bilen awam palata ezasi James Mcgovern larning riyasetchiligidiki ispat bérish yighinida Frank Wolf bush hökümitini xitaygha keskin ipade bildürüshke chaqirdi. Yighinda hökümetning olimpik mesiliside ashkara pikir bildürüshini, prézidént réganning öz waqtida sowétler ittipaqini 'alwastilar impériyisi' dep jakarlighinigha oxshash dewr bölgüch bayanat élan qilishi kéreklikini tekitligen Frank Wolf, bush hökümitining xitay türmisidiki siyasiy mehbuslarni sürüshtürüshini telep qildi. U, "men hökümetning burunqigha oxshash mehbuslar tizimliki élan qilip, ularni yaqlash kérek, dep qaraymen" dep körsetti.

 Frank Wolf Bilen awam palata ezasi Christophir Smith lar xitay türmisidiki az dégende 700 neper siyasiy we wijdan mehbusining tizimlikini tüzüp, béyjingda élip barghan yéqinqi bir ziyaritide bu tizimlikini xitay xelq qurultiyining mes'ullirigha tapshurghan idi. U, seyshenbe künki yighinda bush hökümitining bu tizimliktiki mehbuslarning iz ‏ - dérikini qilish, ularni sürüshtürüsh kéreklikini ilgiri sürgen.

Merkizi nyuyorktiki kishilik hoquqni közitish teshkilatining asiya ishlar mes'uli sofiye richardson xanim yighinda ispat bergen guwahchilarning biridur. U, xitay da'irilirining 2001 ‏ - yili xelq'ara olimpik komitétigha metbu'at erkinliki toghrisida wede bergenliki, 2007 ‏ - yili chet'ellik muxbirlarning axbarat toplash erkinliki boshashturulghanliqigha qarimay, weziyetning yenila mewhüm ikenlikini bildürdi. U mundaq deydu, " olimpik yighinigha 18 kün qalghan bolsimu, lékin bizning qarishimizche, da'irilerning wedisige qarimay chet'el metbu'atlirining ehwali yenila mewhüm. Yéqinda xongkongda élip bérilghan xitaydiki 60 neper chet'ellik muxbir üstidin chiqarghan tekshürüsh netijisidin melum bolushiche, yéqinqi 6 aydin 12 ayghiche bolghan ariliqta xelq'ara jem'iyetning bésimi bir az rol oynap, chet'ellik muxbirlargha ighwagerchilik, tutqun qilish, jismaniy ziyankeshlik qilish ehwali bir az yinikligen, lékin chet'ellik muxbirlarning yerliktiki xewer menbesige ziyankeshlik qilish ehwali kücheygen". U, amérika dölet mejlisining xitay kishilik hoquq mesilisige diqqet qiliwatqanliqini ashkara, yuqiri sada bilen, bir tutash otturigha qoyushini, prézidént bushning xitay tilidiki amérika metbu'atlirigha bayanat bérip, xitaygha barghanda otturigha qoyidighan mesililer üstide toxtilishni telep qildi.

Richardson xanim yene, "amérika tashqi ishlar ministirliqi, dölet xewpsizlik komitéti qatarliqlar keng kölemlik ammiwi munazire qozghap, prézidéntning xitaygha barghanda qilidighan chérkaw ziyaritide néme ishlargha diqqet qilishigha da'ir mesililer, prézidéntning élan qilidighan nutiqi heqqide bes munazire qilinsa yaxshi bolidu " dep eskertti. Yighinda ispat bergen guwahchilarning biri, amérika Uyghur jem'iyitining bash katipi alim séyitof, xitay da'irilirining Uyghur élide olimpik bixeterliki, térrorchiliqqa qarshi turush dégen bahaniler bilen Uyghurlarni basturuwatqanliqini ilgiri sürdi.

Alim séyitof, "sherqiy türkistanda yaki xitay hökümiti shinjang deydighan bu Uyghur we bashqa az sanliqlar yurtida basturush herikiti xitayning bashqa jaylirigha qarighanda nahayiti shiddetlik élip bériliwatqanliqini körüwatimiz. Chünki xitay hökümiti Uyghur öktichilirini térrorchi qalpiqi kiydürüp basturmaqta " dep körsetti. Alim séyitof yene, xitay da'irilirining yéqinda ürümchide bir a'ililikler binasigha bésip kirip, 5 neper Uyghur yashni étiwetkenlikini, shu küni qeshqerde 5 Uyghurning ölüm jazasigha höküm qilin'ghanliqini eskertip, bu qilmishlarning olimpik bixeterliki, dégen nam astida élip bérilghanliqini, lékin ürümchide étiwétilgen, qeshqerde sotlan'ghan Uyghurlarning " térrorchiliq " bilen alaqisi yoqluqini bildürdi. U," rabiye qadir we tashqi dunyadiki Uyghur jama'etchiliki xelq'ara jem'iyet we amérika hökümitidin xitayning olimpik yighinini monopoliye qiliwalghanliqi, térrorluq tehditini bahane qilip, pütün Uyghur xelqini öltürüsh herikitini tenqidleshke chaqiridu " dédi.

Amérika dölet mejlisidiki bir qisim zatlar bolsa, prézidént bushning yéqin arida amérikidiki bezi meshhur Uyghur we xitay öktichilirini aqsarayda qobul qilishini telep qilmaqta. Kishilik hoquqni közitish teshkilatidiki richardson xanim seyshenbe künki yighinda eger bush bu kishilerni qobul qilsa, bu xitay da'irilirige nahayiti küchlük bisharet bérish roli oynaydighanliqini tekitligen. Amérika awam palata ezasi Frank Wolf bu teshebbusni otturigha qoyghuchi awam palata ezalirining biridur. U, "biz bir xet yéziwatimiz. Bügün yaki ete prézidént bushning qoligha tekküzüshimiz mumkin. Biz prézidéntning bab fu, xarriy wu, rabiye qadir we bashqilar bilen körüshüshini telep qilimiz," dep sözlidi.

Amérika Uyghur jem'iyitidiki alim séyitof, eger prézidént bush rabiye qadir xanim qatarliqlarni qobul qilsa, bu xitay hökümitige amérikining kishilik hoquq mesilisidiki qet'iy meydanini ipadilesh roli oynaydighanliqini, buning xitaylargha Uyghur ilidiki basturushni toxtitish toghrisida nahayiti küchlük bisharet béridighanliqini we Frank Wolf qatarliqlarning bu pilanini qollaydighanliqini bildürdi.