Америка - өзбекистан мунасивәтлиридики йеңи йүзлиниш

Өзбекистан президенти ислам кәримоф вә шаңхәй 6 гуруһиниң әзалири.

 Ричард бавчер бу қетим оттура асия райони бойичә омумий йүзлүк зиярәт елип барған болуп, у 28 - май күни түркмәнистанни зиярәт қилип, президент бәрдимуһәммәдоф билән көрүшкән,30 - май күни болса азәрбәйҗанни зиярәт қилип, президент илһам елийеп билән учрашқан иди.

Бавчерниң зиярити мунасивәтләрни қоюқлаштурушта рол ойниши мумкин

Ричард бавчерниң бу қетимқи зияритиниң америка билән оттура асия мунасивәтлирини күчәйтиштә рол ойнайдиғанлиқи, җүмлидин америка билән өзбекистанниң 2005 - йилидики әнҗан вәқәсидин кейин бирақла совуп қалған мунасивәтлирини яхшилаш қәдимини бесиш мумкинлики пәрәз қилинмақта.

Ричард бавчер 2006 - йили авғустта әнҗан вәқәсидин кейинки мунасивәтләр мәсилисидә өзбекистанни зиярәт қилған болсиму, лекин өзбекистан америкиниң тәклип вә тәнқидлирини қобул қилмиған, әксичә ташкәнт рәһбәрлириниң бейҗиң вә москва билән болған мунасивәтлири қоюқлишип кәткән иди. Әмма, йеқинқи вақитлардин буян ташкәнтниң москва билән болған мунасивәтлиридә бәзи өзгиришләр йүз берип, униң явропа иттипақи билән болған һәмкарлиқлири күчийишкә йүзләнгәнлики һәтта америка билән болған мунасивәтлиридиму иҗабий қәдәмләр бесиливатқанлиқи һәққидә учурлар мәйданға чиққан иди.

Өзбекистан президенти ислам кәримофниң сабиқ мәслиһәтчиси вә парламент әзаси, өзбекистан демократик қурултийиниң рәиси җаһангир муһәммәд әпәндиниң қаришичә, бу өзгиришләр йеқинда америкиниң өзбекистандики әлчиси алмаштурулғандин кейин көрүлүшкә башлиди.

Америкиниң өзбекистандики һәрбий базисиға қайтип келиши мумкинму?

Буниңдин бир қанчә айлар илгири мәтбуатларда ташкәнт - вашингтон мунасивәтлириниң иллишқа йүзлинишкә башлиғанлиқи, һәтта өзбекистан тәрәпниң америкиниң хан абадтики һәрбий базиға қайтип келишигә рухсәт қилиши мумкинлики һәққидики хәвәрләр чиққан иди.

Әмма, җаһангир муһәммәд әпәндиниң тәһлил қилишичә, бу мумкин әмәс. Чүнки, ислам кәримоф һечқачан америкиниң бу базиға қайтип келишини халимайду һәмдә бундақ болуши һазир бир өзбекистанниң қолидики иш әмәс, бу мәсилидә ташкәнт әза болған мустәқил дөләтләр һәмдостлуқи хәвпсизлик кеңиши һәтта русийә билән хитай бирликтә қарар бериши мумкин. Чүнки, ислам кәримоф улар билән бир қатар келишимләрни имзалиған. Униң үстигә йәнә өзбекистан шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң әзаси.

Америка өзбекистандики демократийә мәсилисигә изчил көңүл бөлмәктә

Җаһангир әпәндиниң қаришичә, өзбекистанниң америка билән болған мунасивәтлири яхшиланди дегәндиму, ташкәнт бу дөләттә һәқиқий йосунда демократийилик өзгәртиш елип бармайду, вәзийәт бурунқидәк қеливериши мумкин.

Әксичә, ташкәнт рәһбәрлири анчә - мунчә өзгиришләрни көрситип қоюп ғәрбни қаймуқтуруп қоюши мумкин. Әмма, америка болса өзбекистанниң демократийилишишигә изчил көңүл бөлгәнлики үчүн һәтта бу қетим ричард бавчер икки нәпәр демократик вәкил билән көрүшкән, ташкәнт ғәрбниң тәклипи билән бир қанчә нәпәр өктичини қоюп бәрди.

Буни көргән ғәрб дөләтлири ташкәнтниң демократийигә қәдәм бесиватқанлиқиға ишиниши мумкин. Бирақ, ташкәнт даирилири халиса, қоюп бәргән кишилирини әтисила қолға еливериду.

Мәркизий асияда ким тактика ойнаватиду?

Мутәхәссисләрниң тәһлил қилишичә, 2005 - йилидики әнҗан вәқәсидин кейин ташкәнтниң вашингтондин йүз өрүп, америка башлиқ ғәрб дөләтлириниң һәмдә хәлқаралиқ тәшкилатларниң өзбекистандики органлирини тақап, униң әксичә хитай вә русийә билән түрлүк мунасивәтлирини қоюқлаштурған һәмдә улар билән бир қатар келишимләрни имзалиған болсиму, лекин, ташкәнт улардин көзлигән мәқсәтлиригә йетәлмиди һәмдә уларниң қолидики америкиға қаратқан оюнчуққа айлинип қалди.

Нәтиҗидә, ташкәнтниң хәлқара сәһнисидики бурунқи америка билән иттипақ өткән вақтидикидәк роли аҗизлишип қалди. Униң үстигә йәнә йеқинда русийидә дмитрий медведев тәхткә чиққандин кейин тунҗи сәпири сүпитидә өзбекистанни әмәс бәлки, қазақистанни таллап, худди қазақистанниң мәркизий асиядики рәһбирий дөләтлик орнини етирап қилғандәк тәсир пәйда қилди. Мундақ әһвал астида президент кәримоф вашингтон билән мунасивәтлирини қайтидин җанландуруш тактикисини ойниған болуши мумкин.

Җаһангир әпәндиниң ейтишичә, ташкәнтниң вашингтон билән болған мунасивәтлирини яхшилиши пәқәт бир тактикидин ибарәт болуп, америкиму өзиниң әнҗан вәқәси мунасивити ташкәнткә қилған тәнқидий мәйданидин янмайдиғанлиқини билдүргән. Униң үстигә ислам кәримоф һечқачан русийә билән болған мунасивитини бузмиған һәм бузмайду, чүнки у билидуки, униңға җүмлидин өзбекистанға келидиған тәһликә русийидин кәлсә келидуки, һәргизму америка вә яки явропа иттипақидин кәлмәйду.

Һазир худди русийигә қарши туруп, америка билән йеқинлашқандәк көрүнсиму, лекин әтә - өгүн медведев униң мүрисигә уруп пәпиләп қойса, йәнә у тәрәпкә кетивериду.

Тәсирләр тоқунуши астидики мәркизий асия

Ричард бавчер америкиниң җәнубий асия, иран һәтта мәркизий асия ишлири бойичә муһим әрбаби, униң тәклип - пикирлири америкиниң мәзкур районға қаратқан сияситини бәлгиләштә муһим рол ойнайду. Шуңа униң бу қетим түркмәнистан, болупму өзбекистанға елип барған зиярәтлири америкиниң буниңдин кейин русийә билән хитайниң тәсири күнсайин ешиватқан мәркизий асия райониға йүргүзидиған йеңи сиясий йөнилиши билән мунасивәтлик болса керәк.

Нөвәттә, мәркизий асия районида демократийә билән һакиммутләқлиқ, русийә - хитай тәсирлири билән америка - явропа иттипақиниң тәсирлириниң қайсисиниң үстүнлүккә игә болуши мәсилиси мурәккәпләшкән бир басқучқа киргәнлики мәлум.