Америка җумһурийәтчиләр партийиси президент намзатлиқини талишиш муназирисидә хитай мәсилиси муназирә қилинди
Мухбиримиз әркин
2011.11.23
2011.11.23

AFP
Хитай җумһурийәтчи намзатларниң бир қанчә қетимлиқ бәс - муназирилидики ташқи сиясәткә мунасивәтлик нуқтилиқ муназирә темилириниң биридур. Җумһурийәтчиләрниң түнүгүнки бәс - муназирисидә бәзи намзатлар йәнә хитайни тәнқид қилди. Төвәндә мухбиримиз әркин мәлумат бериду.
Америка җумһурийәтчиләр партийисидин келәр йилқи америка президентлиқ сайлимиға намзатлиққа көрситилишни талишиватқан җумһурийәтчи намзатларниң телевизийә бәс - муназирилиридә америка хитайға қандақ сиясәт тутуши керәк, дегән мәсилә нуқтилиқ талаш - тартиш қилидиған темиларниң бири болуп қалди. Намзатлар президент обаманиң хитай сияситини тәнқидләп, өзлириниң җумһурийәтчиләрдин президент намзатлиқиға көрситилсә вә келәр йилқи сайламда президентлиққа сайланса, хитайға қаттиқ қол сиясәт тутидиғанлиқини илгири сүрмәктә. Җумһурийәтчи партийиси намзатлириниң түнүгүн елип берилған бәс - муназирисидә бәзи намзатлар хитайға һуҗум қилип, коммунистик хитайниң “ әхлақлиқ” дөләт әмәслики вә чоқум “тарихниң әхлити” гә айлинидиғанлиқини билдүрди.
Йәнә бәзи намзатлар хитайни америкиға келиватқан әң зор тәһдит, дәп көрсәтти. Сәйшәнбә күнки бәс муназирә җумһурийәтчиләр партийиси намидин келәр йилқи сайламға қатнишидиған президент намзатини таллаш сайлими ахирқи басқучиға келип қалған, җумһурийәтчи намзатлар арисидики риқабәт кәскинләшкән пәйттики бәс - муназириләрниң биридур.
Сәйшәнбә күнки бәс муназиридә тексас валиси, җумһурийәтчи намзатларниң бири рик перий хитайни тәнқидләп, униң америкиға бихәтәрлик вә әхлақий җәһәттики күшәндә икәнлики, униң аялларни бала чүшүрүшкә мәҗбурлаватқанлиқи, америкиға қарши тор һуҗуми елип бериватқанлиқини билдүрди. Перий коммунистик хитай чоқум тарихниң әхлитигә айлинидиғанлиқини әскәртиду.
У, “ роналд реганниң совет иттипақи тарихниң әхлитигә айлиниду, дегән бир сөзи бар. У бу сөзни тоғра ейтқан. Мәнму коммунистик хитай чоқум тарихниң әхлитигә айлиниду, дәп ойлаймән. Чүнки у әхлақлиқ дөләт әмәс. У һәр күни 35 миң аял бала чүшүрүшкә мәҗбурлинидиған бир әлдур. Бу йәрдә йәнә тор бихәтәрлик мәсилиси мәвҗут. Хитай хәлқ азадлиқ армийисиниң буниңда қоли бар. Бу мәсилиләр биз бир тәрәп қилишқа тегишлик зор әхлақий вә бихәтәрлик мәсилилиридур” дәп көрсәтти.
Президент намзатлиқини талишиватқан җумһурийәтчи намзатларниң бири, сабиқ массачусетс штати сабиқ валиси мит ромней әскәртип, америка үчүн нөвәттики әң җиддий тәһдитниң иран болсиму, бирақ узун мәзгиллик әң зор тәһдитниң хитай икәнликигә қошулидиғанлиқини билдүрди. Мит ромней бу қетимқи бәс муназиридә хитай һәққидә көп тохталмиған болсиму, бирақ у җумһурийәтчи намзатларниң өткән қетимлиқ телевизийә бәс - муназирисидә өзиниң хитай мәсилисидики сияситини бир қәдәр әтраплиқ шәрһлигән.
У хитайниң хәлқара қаидә - низамға риайә қилиши керәкликини билдүргән иди. Мит ромней әскәртип, “ улар қаидә низамға риайә қилиши керәк. Улар бизниң компютерлиримизға һуҗум қилип, һөкүмәт вә ширкәтләрниң учурлирини оғрилиса, әқлий мүлк патентини оғрилиса униң сахтисини ишләпчиқирип дуняға сатса болмайду. Шуниң билән биргә йәнә пул курсини монополийә қилип, мәһсулат баһасини башқилардин әрзан қиливалса болмайду. Биз хитайға униң башқиларға охшашла қаидә низамға риайә қилиши керәкликини билдүрүп қоюшимиз керәк” дегән. У, өзиниң президентлиққа сайланса хитайни пул курсини монопол қиливатқан дөләт, дәп елан қилип, д с т да сотқа тартидиғанлиқини билдүргән иди.
Бәзи анализчилар, президент сайлимиға қатнишидиған җумһурийәтчи намзатни таллаш сайлимидики бәс - муназириләрдә хитай мәсилисиниң изчил талаш - тартиш темиси болуп қелиши америка - хитай мунасивитиниң нөвәттики әһвали, сода вә пул муамилә җәһәттики ихтилап вә униң һәрбий, истратегийә җәһәттики тәһдити билән алақидар, дәп көрсәтти. Америкида турушлуқ уйғур зиялийлиридин йипәк йоли мәдәнийәт тәтқиқатчиси вә вәзийәт анализчиси доктор қаһар барат бу қараштики кишиләрниң биридур.
Җумһурийәтчи намзатларниң америка дуч келиватқан тәһдит вә мәсилиләрни қандақ бир тәрәп қилиш, қандақ мәсилиләрни алди билән қилиш қатарлиқ мәсилиләрдики пикри бирдәк болмисиму, бирақ улар хитайниң америка үчүн йошурун хәвп икәнликидин ибарәт бу мәсилидики пикри бирдәкликкә игә. Бирақ доктор қаһар барат, келәр йили өткүзүлидиған сайламда кимниң ғәлибә қилишидин қәтий нәзәр, америкиниң һазир йолға қоюватқан хитай сияситидә драмматик өзгириш йүз бериш еһтималлиқи чоң әмәсликини билдүрди.
Йеқинда америка президенти барак обама һавайда чақирилған асия - тинч окян һәмкарлиқ йиғини, һиндонезийидә чақирилған ш җ а и йиғиниға қатнишип, америкиниң асия - тинч окян районидики мәвҗутлуқини күчәйтидиғанлиқини елан қилған иди. Униң бу җәрянда йәнә австралийини зиярәт қилип, австралийидә һәрбий базар қуридиғанлиқини елан қилиши хитайни қаттиқ биарам қилған. Анализчилар, америкиниң асия - тинч окян райониға қайтип келиши хитайниңму райондики күнсери ешип бериватқан тәсир күчини чәкләшкә қаритилғанлиқини илгири сүргән иди.
Доктор қаһар барат, америка - хитай мунасивитиниң җиддий риқабәт басқучиға киргәнликини әскәртип, келәр йилқи сайламда мәйли җумһурийәтчиләрниң намзати ғәлибә қилсун вә яки демократларниң намзати президент обама ғәлибә қилсун, америка өзиниң хитай сияситини тәңшәп, сода билән кишилик һоқуқни бирләштүрүши керәкликини билдүрди.