Xitay mesilisi amérika prézidént namzatlirining 2‏-qétimliq bes-munaziriside talash-tartish qilindi

Prézidént obama bu qétim küchlük pozitsiye ipadilep, reqibi mit romnéyni “Izchil emes” dep tenqid qildi. Munaziride amérikining baj siyasiti, ishqa orunlishish, salametlik sughurtisi, énérgiye musteqilliqi, köchmenler mesilisi qatarliq ichki siyasetke te'elluq mesililerdin sirt, tashqi siyasetke te'elluq bezi mesililer talash-tartish qilinip, xitay munaziridiki talash-tartish témilirining biri bolup qaldi.

Amérika prézidént namzatlirining her ikki qétimliq bes-munaziriside xitay izchil talash-tartish qilinip keldi. Seyshenbe künki kechlik bes-munaziride, xitay yene bir qétim jumhuriyetchiler namzati mit romnéy we démokratlar namzati barak obamaning hujum qilish obyékti bolup qaldi. Her ikkila namzat, xitayning iqtisadi siyasitini tenqid qilishni destek qilip turup, bir-birining xitay mesilisidiki pozitsiyisige hujum qildi.

Obama, xitaygha qattiq qol siyaset yürgüzidighanliqini bildürüp, obamaning xitaygha “Yumshaqliq” qilghanliqini tenqid qilghan mit romnéyni tutamsizliq bilen tenqid qildi. Uning ilgiri xitaygha meblegh sélip, amérikidiki ish pursitini xitaygha yötkep ketkenlikini ilgiri sürdi.

U eskertip, xitaygha qattiq qolluq qilishqa toghra kelse, mit romnéyning öchirettiki eng axirqi adem ikenlikini tekitlidi. Obama: xitaygha qattiq qolluq qilishqa toghra kelse, siz öchirettiki eng axirqi adem. U, xitaygha qattiq qolluq qilish heqqide sözligende shuni untumasliq kérek. Romnéy xitaydin adem yallap ishlitidighan shirketlerge meblegh sélip keldi. U yéqindila xitayning öz xelqini nazaret qilishigha közitish apparati qurup béridighan shirketlerge meblegh salghan, dep körsetti.

Obamaning bu sözi “Nyu-york waqti” gézitide bu yil bashliri élan qilin'ghan bu heqtiki bir maqaligha qaritip éytilghan. Maqalida, romnéy qurghan “Béyn kapital” namliq hessidarliq shirkitining xitaygha meblegh sélip, qandaq payda tapqanliqi bayan qilin'ghan. Maqalida yene, romnéyning shirkitige qarashliq bir wakaletchi sermaye fondining bir tarmaq xitay shirkitini sétiwalghanliqini, bu tarmaq shirket xitay hökümitining mektep, doxturxana, idare-jem'iyet, kino-tyatirxana we öktichi zatlarni nazaret qilishigha közitish apparati bilen teminleydighanliqini ilgiri sürgen.

Lékin romnéy özning xitay qatarliq amérika sirtidiki shirketlerge wakaletchi sermaye shirketliri arqiliq meblegh salghanliqini ilgiri sürüp, obamaning xitay siyasitini tenqid qildi. U, özi prézidéntliqqa saylinip qalsa, xitaygha qattiq qol siyaset yürgüzidighanliqi, xitayni pul kursini kontrol qilidighan döletler tizimlikige kirgüzidighanliqini bildürdi.

Romnéy, eskertip: xitay uzun yillardin buyan pul kursini izchil kontrol qilip kéliwatidu. Prézidént obamagha nechche qétim xitayni pul kursini kontrol qilidighan döletler tizimlikige kirgüzüshke purset kelgen bolsimu, biraq u buni qilmidi. Men prézidéntliqqa olturghan künning özide, xitayni “Pul kursini kontrol qilidighan dölet” dep békitimen. Men amérika prézidénti bolush süpitide, zörür tépilsa, xitayning amérika karxanilirigha adaletsizlik qiliwatqan sahelerde uning mallirigha baj qoyimen, dep körsetti.

Lékin romnéy xitaygha wakaletchi shirketler arqiliq meblegh salghanliqini ilgiri sürüp, bu shirketlerning konkrét soda pa'aliyitige arilishalmaydighanliqini bildürgen bolsimu, biraq démokratlarning romnéygha qaratqan tenqidi buningliq bilen cheklenmeydu. U yene, xitayning “Yuko” wédi'o tor békitige meblegh sélish bilen tenqid qilin'ghan. “Yuko” tor békiti bolsa, amérika wédi'o filimlirini qanunsiz köchürüp tarqitish, mikrosoftning yumshaq détallirini oghrilap ishlitish qatarliq usullar arqiliq eqliy mülk hoquqigha dexli-teruz qilish bilen eyiblinip kelgen idi.

Amérika steyt strit bankisining sabiq bazar analizchisi, jorj washin'gton uniwérsitétining iqtisadi penler kandidat doktori perhat bilge ependining ilgiri sürüshiche, xelq pulining kursi, eqli mülk hoquqi we xitay tawarlirigha qoshumche yardem puli bérish qatarliq 3 xil amil, amérikining sodisida ziyan tartishini keltürüp chiqarghan.

Xelq puli kursini monopol qilish amérika-xitay arisida izchil talash-tartish qozghap kelgen mesile. Prézidént obama 2008‏-yildiki saylamda özining prézidéntliqqa saylansa, xitayni “Pul kursini kontrol qilidighan dölet” dep élan qilidighanliqini bildürgen. Biraq u, hakimiyet sorighan 4 yildin buyan xitay izchil pul kursini kontrol qilidighan döletler tizimlikige élinmighan. Prézidént obama seyshenbe künki bes-munaziride özining xitay siyasitini aqlap, bu 4 yilda amérika hökümitining mezkur mesilidiki siyasiti ünümlük netijige érishkenlikini bildürdi.

Prézidént obama: pul kursini kontrol qilish mesilisige kelsek, men prézidéntliqqa olturghandin buyan xitay pulining kursi 11% örlidi. Bu méning xitaygha qattiq bésim ishletkenlikimning netijisi. Men soda mesiliside xitaygha mislisiz bésim ishlettim. Mana bu méning prézidéntliq dewrimde, amérika tawar éksportning zor miqdarda éshishidiki seweb. Bu kelgüside yene, amérikida ishqa orunlishish pursitini kéngeytidu, dep körsetti.

Perhat bilgening eskertishiche, xitay puli kursini kontrol qilip, xitay tawarlirining tennerxini chüshürüsh arqiliq éksportni janlandurghan. Netijide bu amérika karxanilirining ishlepchiqirishigha we amérikidiki emgek bazirigha tesir yetküzgen.

Démokratik we jumhuriyetchi namzatlar 6‏-noyabir prézidéntliq saylimi yétip kélishtin burun jem'iy 3 qétim bes-munazire qilip, özlirining kelgüsi 4 yildiki pilan, siyasetlirini sherhleydu. Seyshenbe künki munazire ularning 2‏-qétimliq yüz turane uchrishishidur.

Amérika axbarat wasitilirining xewiri we xelq rayini sinash netijiliri her xil bolsimu, biraq omumiy qarash tünügünki munaziride prézidént obamaning ipadisi mit romnéygha qarighanda yaxshi bolup, üstünlükke érishken. U ötken qétimliq munaziride üstünlükni romnéy bérip qoyghan idi.