Америка президент сайлими әң ахирқи һәл қилғуч басқучқа кирди

Америка президент сайлам паалийити 11 - нойабир күни әң ахирқи һәл қилғуч басқучқа киргән болуп, сүрәттә, демократлар президент намзати барак обама билән җумһурийәтчиләр намзати җон микейн әң ахирқи күнлүк сайлам паалийитини давамлаштурмақта.

Демократлар президент намзати барак обама билән җумһурийәтчиләр намзати җон микейн әң ахирқи күнлүк сайлам паалийитини сайлам нәтиҗисигә һәл қилғуч тәсир көрситидиған шитатларда елип барди.

Америка президент сайлими дүшәнбә күни бу нөвәтлик сайлам риқабити башланғандин буянқи әң җидди вә һәл қилғуч басқучқа кирди. Һәр икки партийә намзати сайламға аз қалған минутларда сайлиғучиларни өзигә тартиш йолидики әң ахирқи тиришчанлиқини көрсәтмәктә. Демократлар намзати барак обама вә җумһурийәтчиләр намзати җон микейн дүшәнбә күнки сайлам паалийитини бу нөвәтлик сайламға зор тәсир көрситидиған шитатларға мәркәзләштүргән болуп, пенсилванийә, охайо, тенисси, вирҗинийә, индиана, флорида, невада, аризона шималий королайна шитатлирида сайлам риқабити әвҗигә чиққан. Бу шитатлар икки партийә риқабәтчилириниң рай синаш нәтиҗилиридики беләт пәрқи аз, қарарсизлар көпсанлиқни игиләйдиған, һәр икки намзатниң өтүвелиш еһтимали тәң нисбәтлик шитатлар болуп һесаблиниду.

Җон микейнниң пилани әң ахирқи сайлам паалийитидә флорида, теннесси, пенсилванийә, индиана, йеңи мексика, аризона вә невадани өз ичигә алған аз дегәндә 7 штатни кезип чиқиш болуп, у йәкшәнбә күнки кәчлик сайлам паалийитидә флорида штатиниң миами шәһиридики латин қан системисидики америкилиқларға өзини сайлашниң муһимлиқини чүшәндүргән шундақла "... Бизниң америкини йеңи бир йөлинишкә елип меңишимизға пәқәт бир күнла қалди"дәп тәкитлигән иди. Рай синаш нәтиҗилиридә демократлар намзати барак обама флорида штатида микейнгә қариғанда ‏%‏2 дин %4 кә қәдәр алдида болуп, бу микейнниң флорида штатиға алаһидә әһмийәт беришидики түпки сәвәбләрниң бири иди. Бу нөвәтлик сайламда әң көп талаш - тартиш қилинған нәрсә иқтисади мәсилиләр болуп, бу тема нөвәттики пул - муамилә кризиси билән америка хәлқи әң көңүл бөлүдиған мәсилә болуп қалған иди.

Дүшәнбә күни валл стрит жорнал гезитидики бир мақалидә обаманиң баҗ сияситини тәнқидлигән. Җон микейн " обама баҗни көпәйтмәкчи шундақла содиға чәклимә қоймақчи. Америка буни бурун синап баққан, бу бурун америкида чоң бөһранни кәлтүрүп чиқарған иди," дәп тәкитлигән иди. У дүшәнбә күни пенсилванийә штатиниң скирантон шәһиридә қоллиғучилириға сайлам нутқи сөзләп," кеңәш палата әзаси обама тәқсиматчи рәһбәр болуш үчүн риқабәтләшмәктә. Мән баш қомандан болуш үчүн риқабәткә чүшүватимән," дегән.

 Бу нөвәтлик америка президент сайлими америка тарихидики әң рәңгарәң вә дәвр бөлгүч сайламларниң бири болуп һесаблиниду. Бундақ болуштики түпки сәвәбләрниң бири демократлар намзати барак обаманиң ирқи билән мунасивәтлик болуп, униң африқа ирқидики қара тәнлик намзат икәнлики вә буниң америка тарихида 1 - қетим йүз бериватқанлиқидур. Мәмликәт характерлик рай синаш нәтиҗилиридин мәлум болушичә, барак обама рәқиби җон микейнгә қариғанда %5 ‏дин %11 кә қәдәр алдида маңмақта. Бу обаманиң әтики сайламда йүздә - йүз утувалидиғанлиқи капаләткә игә дегәнлик болмисиму, лекин бу демократлар үчүн кишини илһамландуридиған йүзлиништур.

Бәзи күзәткүчиләр обаманиң рай синаш нәтиҗилиридә алдинқи орунни игилишидә асаслиқи төвәндики амилларниң роли барлиқи йәни обаманиң қара тәнлик икәнлики, йеңи сайлиғучиларниң көпәйгәнлики вә микейнниң муавин президент намзати сара пейлинниң тәсири, чүнки көпчилик сайлиғучиларда аляска валиси сара пейлинниң һакимийәт ишлирида тәҗирбисиз икәнлик тәсирати мәвҗут. 47 яшлардики обама болса өзиниң ахирқи күнки сайлам паалийитини 2004 ‏ - йилқи сайламда җумһурийәтчиләр утувалған шитатларға қаратқан. Бу шитатларниң ичидики вирҗинийә вә шималий каролайнаға охшаш шитатлар 30 - 40 йилдин бери җумһурийәтчиләргә беләт ташлап кәлгән, лекин бу нөвәтлик сайламда демократларниң утуш еһтимали юқири шитатлар иди.

Обама дүшәнбә күни охаю штатиниң кливеланд шәһиридики сайлам паалийитидә мундақ дәйду": тарихниң бу һәл қилғуч минутлирида силәр биз еһтияҗ болған бу дөләтни өзгәртиш қарарини берисиләр. Шундақла силәрниң бу қарариңлар мушу йәрдин йәни мушу охаюдин башлиниду". Барак обама дүшәнбә күни валл стрәәт җоурнал гезитидики микейнгә қарши елан қилған мақалисида бу тарихий өзгиришни чүшәндүргән болуп," әгәр силәр маңа беләт ташлисаңлар биз бу сайламни утупла қалмаймиз, биз бу дөләтни вә дуняни биргә өзгәртимиз", дегән иди. Ситатистик мәлуматлар бу нөвәтлик сайламда тәхминән 130 милйон адәмниң беләт ташлайдиғанлиқи, бу 1960 ‏ - йилдин бери әң көп адәм беләт ташлиған сайлам болуп қалидиғанлиқини илгири сүрмәктә. Америкиниң сайлам системисида һәр қайси шитатларға нупусиниң аз көпликигә асасән сайлиғучи беләт тәқсим қилинған болуп, бу сайлиғучи биләт 'еләкторал колләг,' дәп атилиду.

Бир штаттики авам хәлқниң көпчилик авазиға еришкән намзат шу штатниң сайлиғучи белитини қолға кәлтүргән болиду. Мәсилән :калифорнийә америкидики сайлиғучилар беләт сани әң көп шитаттур. Калифорнийидә хәлқи авазиниң көп қисимиға еришкән намзат, бу штатниң 55 сайлиғучи белитигә еришиду. Лекин икки намзатниң қайси бири җәмий 538 данә сайлиғучи беләтниң керәклик 270 игә еришсә, сайламда шу намзат ғәлибә қилған болиду. Рай синаш нәтиҗилиридин мәлум болушичә, намзатлар флорида, индиана, миссори, шималий каролайна, невада вә охаю шитатлирида азғинә пәрқи билән ат беши кетиватиду. Микейн, бу 6 штатниң ичидики индиана билән шималий каролайнада алдида меңиватқан болуп, обама невада, охаю, миссори, флорида шитатлирида алдида кетиватиду. Дүшәнбә күни җумһурийәтчиләр муавин президент намзати сара пейлин охайода, демократлар муавин президент намзати байден флорида штатида сайлам паалийити елип барди.