Америка президент сайлими ахирлишишқа төт күн қалди

Демократлар партийисиниң президент кандидати барак обама вә җумһурийәтчиләр партийисиниң президент намзати җоһн маккейнләрниң кавиға ойулған сүрити.

Тарих яратқан обама

Обама америкида тунҗи қара тәнлик президент намзати болғанлиқи билән тарих яратти. У америкидики һазирқи иқтисадий кризисни муһим нуқта қилип өзиниң риқабәт үнүмини ашурмақта.

Обама буниңдин 47 йил илгири һонунулуда туғулған, униң атиси кенийилик қара тәнлик, аниси кәнсазлиқ ақ тәнлик. Униң балилиқ дәври һиндунезийидә өткән, америка колумбия университетиниң қанун иниститутини пүттүргән. Чикагода мәһәллә хизмәтлирини ишлигән. 2004 ‏ - Йили демократлар партийисиниң қурултийида нутуқ сөзләп даң чиқарғандин кейин америка кеңәш палатасиниң әзалиқиға сайланған. Бу қетимқи сайламда йәнә демократлар партийисиниң йәнә бир президент кандидати хилларий килинтонни йәңди.

Гәрчә сайлам әһли униң һәрбий тәҗрибиси йоқлуқидин әнсирәп турсиму, әмма обама өзигә һәр тәрәптин тохтимай еқип келиватқан ианә билән телевизийә - радиоларниң әң яхши вақитлирида 95 сайлам нутқи елан қилип, 95% америкилиқтин елинидиған баҗни йәңгиллитишкә вәдә берип, сайламда үстүнлүкни сақлап келиватиду.

Америкилиқ әрәбләр обаманиң күчлүк қоллиғучилири

Америкида мишиган, флорида, охайо, пәнселвения, верҗиня қатарлиқ бир нәччә штатта америкилиқ әрәбләр бар. Уларниң төттин бир қисми мусулман, қалғанлири християн. Әмма улар бирдәкла америкида дейиливатқан ирақ уруши', әрәб', 'мусулман' дегән аталғулардин бизар.

Улар бу қетимқи сайламда ирақ уруши, иқтисади мәсилә, саламәтлик суғуртиси вә маарип мәсилилиригә наһайити көңүл бөлди вә өзиниң қолидики сайлам белитини обамаға ташлаш арқилиқ арзу - һәвәслирини ипадилимәктә.

Америкилиқ йәһудиларниң йеримидин көпрәки обамани қоллайду

Америкидики битәрәп йәһудий тәшкилатлири йеқинда елип барған рай синашта мәлум болушичә, америкида сайлам һоқуқиға игә йәһудийларниң %57 и обамани қоллайду, %30 и маккейнни қоллайду, %13 и техичә бир қарарға кәлмигән.

Һәр икки кандидат испанчә сөзләйдиған америкилиқларниң авазиға еришиш үчүн тиришмақта

Америкида латин америкиси нәслидики испанчә сөзләйдиған америкилиқларниң нопуси 40 милйон әтрапида, уларниң %9 и сайлам һоқуқиға игә. Һазир обама билән җоһн миккейин мушу сайлиғучиларниң авазиға игә болушқа тиришмақта.

Гәрчә җоһн миккейин уларниң ичидики қанунсиз көчмәнләрниң америка тәвәликигә өтүшигә пайдилиқ сиясәт қоллиниватсиму, улар йәнила 'көчмәнләрниң америка арзуйини әмәлгә ашуридиған кишигә аваз бериш'ни лайиқ көрүп, обамаға қизғин аваз бәрмәктә.

Асия нәслидики америкилиқларму муһим рол ойнаватиду

Америкида асия нәслидики америкилиқларниң нопус сани 15 милйон әтрапида. Уларму сайламда муһим рол ойнаватиду. Бу хилдики сайлиғучиларниң үчтин иккиси вейтнам әһли болған америкилиқлар. Уларниң көпинчиси һазир җоһн миккейинни қоллаватиду. Хитай, япон, һинди әһли болған америкилиқларниң көпинчиси обамани қоллаватиду.

Обама билән җоһн миккейин һәр иккиси сайлам ахирлишиватқан мушу күнләрдә, асия нәслидики америкилиқларниң қоллишиға көпрәк еришиш үчүн тиришмақта.

Җоһн миккейинниң ғәлибә қилиш мусаписи қийинлашмақта

Обама аваз үстүнлүкини сақлап келиватқан мушу күнләрдә, гәрчә җоһн маккейнниң сайламда ғәлибә қилиш мусаписи қийинлашқан болсиму, әмма бу икки намзат оттурисида бәс - муназирә наһайити кәскин болуватиду.

1960‏ - Йилларда йүз бәргән вейтнам урушида бомбардиманчи айропилани етип чүшүрүлгән, вейтнам коммунистлириниң түрмисидә қийин - қистаққа елинған қәһриман җоһн миккейин сайлам нутқида техиму кәскин тәләппуз билән 'мән әң қәбиһ урушни вә урушларда әң рәзил чирайларни көргән, мана бу миниң немә үчүн америка хәлқи үчүн президент болушни халиғанлиқимниң сәвәби' деди. Шундақла у йәнә барак обамани тәнқидләп 'обама тапавити юқури кишиләрдин көп баҗ елип, уни кирими төвән кишиләргә тәқсим қилип беришни пиланлиди, у дөләтниң зувулисиға көз тикмәктә, зувула чоң болмиса қандақ қилип униңдин көп нан чиқарғили болиду?' деди.

Тәҗрибиләрдин қариғанда, сайламниң ахирқи күнлиридә күтүлмигән сан өзгириши болуш еһтимали йоқ әмәс. 2000 ‏ - Йилидики сайламда, җорҗ буш ахирқи күнләрдә аваз үстүнликигә еришкән иди. Америка тарихида җумһурийәтчиләр үч қетим уда һоқуқ тутидиған әһвалму бир қетим йүз бәргән.

Америкиниң сайлам қаидиси бойичә, америкида һәр төт йилда бир қетим президент сайлими болиду. Сайлам йилиниң бешида, өзини президент болушқа лайиқ дәп қариған кишиләр өзини намзатлиққа көрситиду. 8 ‏ - Айда икки партийә қурултайлирини ечип, бирдин кишини өзиниң намзати қилип бәлгиләйду.

11‏ - Айниң 4 - күни сайламда еришкән авазға асасән, кимниң ғәлибә қилғанлиқи җакарлиниду. Шуниңдин кейин йеңи президент өзиниң һөкүмитини тәшкилләшкә башлайду. Келәр йили 1 ‏ - айниң 20 ‏ - күни сабиқ президентниң вәзипә өтәш муддити тошуп ақ сарайдин чиқип кетиду, йеңи президент қәсәм берип вәзипә тапшурувелип ақ сарайға кириду.