Türkiye metbu'atliri amérika-xitay munasiwetliri heqqide

2020‏-Yilghiche amérika urush paraxotlirining yüzde 60% pirsenti asiya tinch okyan'gha orunlishidu, sewebi xitayning tiz sür'et bilen zamaniwi qorallar bilen qorallinishigha qarshi turush we dunyaning birinchi küchi salahiyitini saqlap qélishtin ibaret.

Mutexessislerning bildürüshiche, amérika urush parashutliri asiya tinch okyan'gha qarap yürmekte. 2020-Yilighiche amérika urush paraxotlirining yüzde 60% pirsenti asiya tinch okyan'gha orunlishidiken, dunyaning bashqa rayonliridiki qoshunliri chékinidiken, közetküchiler buni pentagon'gha nisbeten xitayning tiz sür'ette qorallinishigha qarshi bir jawab ikenlikini ilgiri sürdi. Béyjing da'iriliri bolsa amérikining asiya tinch okyandiki pa'aliyetlirini, xitayni muhasirige élishqa orush, dep qaraydiken.

Türkiyide chiqidighan “Weten” gézitide élan qilin'ghan bir maqalide, gérimaniyilik tashqi ishlar komitéti, xitay ishliri mutexessisi proféssor ébérhard mundaq deydu: “Xitay igilik hoquq dawa qiliwatqan jenubiy déngizda tijaret yoli bar, amérikimu bu yerdiki menpe'etlirini qoghdashni xalaydu, amérika xitaygha qoshna döletlerni bolupmu teywenni qoghdashni meqset qilidu, bu mesile peqet herbiy istratégiye mesilisi emes, elwette iqtisadi imtiyazning tesiri bar, netije étibari bilen her ikki döletke nisbeten muhim bolghini öz döletlirining iqtisadini kücheytish”.

Maqalida bildürüshiche, xitayning pul birimi mehsulat éksport qilishta telep qilinidu, shu sewebtin amérikiliqlar yüenning qimmitini östürüshni telep qilidu. Amérikining xitaygha eng köp qerzi bar, 1 tirilyon dollardin artuq qimmitide dölet zayomliri bilen xitay dölet bankisi amérikigha eng köp qerz berdi. Bu hadise bir küch dep qaralghan bolsimu xitaylar buningdin héch qandaq payda alalmidi. Qimmetlik qeghezlerning köp miqdarda sétishi amérikini bésim astigha élish weziyette bolsimu amérika dölet zayumlirining qimmiti töwenlishi xitayni köp ziyan'gha uchritidu.

Proféssor ébérhard, xitay-amérika munasiwetliri toghrisida mundaq deydu: “Gherb iqtisadi küchning kommunist hakimiyetke baghlinip qélishi dunya tarixida heyran qalarliq bir ish, eqil qobul qilmaydighan bir ish. Emma netije étibari bilen belki amérika we xitay her ikki küch bir-birige éhtiyajliq, shu sewebtin her ikki döletning menpe'etlirige zit bolghanliqi üchün qarshilashmastin washin'gton béyjing bilen hemkarliq ichide xizmet qilish kérek, pentagonmu urush qilish niyitige xatime bérishi kérek.

Türkiye istratégiye tetqiqat idarisining asiya-tinch okyan bölümi bashliqi doktor seljuq chulaq oghli, xitay dunyadiki birinchi küch emes birinchi iqtisadi küch bolushni közleydighanliqini ipadilidi.

Selchuq chulaq oghli mundaq dédi: “Yéqinqi 10 yilda gérimaniye we yaponiyining aldigha ötüp ikkinchi chong iqtisadi küchke aylan'ghan xitayning emeldarliri we közetküchilerning pikir-qarashlirigha qaraydighan bolsaq, xitay kelgüsi 10 yilda dunyadiki iqtisadi jehette birinchi küch bolushni asas nishan qilidighanliqini, dunyadiki birinchi siyasiy küch bolush nishanini tilgha almighanliqini bildürdi. Elwette xitayning siyasiy meqsetliri bar, iqtisadi meqsetlirimu bar, emma xitay hemmidin bekrek iqtisadi meqsetlirini asas orun'gha qoyidu, bolupmu xitaylar, özlirining dunyaning ikkinchi iqtisadi küchi bolsimu yéngi bir super küch yeni birinchi küch namzati bolush we pütün dunyadiki döletler bilen, etrapidiki döletler bilen tinchliq bir shekilde yashashni xalaydighanliqini tilgha alidu emma özlirining asasi meqsitining birinchi bolup iqtisad ikenlikni köp tekitleydu”.