Америка хитайға олимпик сайисидә кишилик һоқуқни яхшилаш тәклипи сунди

Америка - хитай арисида башланған кишилик һоқуқ сөһбити сәйшәнбә күни йепилди. Тәрәпләр сөһбәттики музакирә темилириниң тәпсилий мәзмунини наһайити еһтият билән тилға алсиму, лекин сөһбәт мәзмунидики қисмән тәпсилатлар хәлқара мәтбуатларда елан қилинмақта. Хәвәрләргә қариғанда , америка сөһбәт өмикиниң башлиқи, ярдәмчи ташқи ишлар министири дәйвид крамер сәйшәнбә күни хитай әмәлдарлириға кишилик һоқуқ хатирисини яхшилап, бейҗиң олимпик йиғининиң кәйпиятини көтүрүш тәклипи бәргән.
Мухбиримиз әркин хәвири
2008.05.28

 Лекин сөһбәт мәзгилидә хитай даирилириниң бәзи өктичи затларни нәзәрбәнт қилип, америка сөһбәт өмики билән учришиш еһтималини чәклигәнликигә даир хәвәрләр болса кишиләрни үмидсизләндүргән.

Икки тәрәп йил ахири йәнә бир қетим сөһбәт өткүзүшкә келишкән

Америка сөһбәт өмикиниң башлиқи, америка ташқи ишлар министирлиқиниң демократийә, кишилик вә әмгәк һоқуқи ишлириға мәсул ярдәмчи министири дәйвид крамер, сәйшәнбә күни йәни хитай - америка кишилик һоқуқ сөһбитиниң ахирқи күни бейҗиңда мухбирларни күтүвелип, америка ‏ - хитай арисидики кишилик һоқуқ сөһбитиниң әслигә келишини тоғра йөнүлүшкә қарап бесилған 1 ‏ - қәдәм, дәп қараш керәк " дәп көрсәтти. Мухбирларға хитай - америка арисидики кишилик һоқуқ сөһбити 2002 - йили тохтап қалғандин кейин, хитай кишилик һоқуқ хатирисидә " бу 6 йилдин бери наһайити кичик өзгириш болғанлиқини" тәкитлигән крамер, сөһбәтниң әслигә келишидә америка тәрәпниң көздә тутқан сәвәблирини чүшәндүриду.

Дәйвид крамер, "бизниң сөһбәтни һазир әслигә кәлтүрүшимиздики сәвәб , биз бу саһәдә техиму көп илгириләшкә еришкили болидиған асаслар бар, дәп қариғанлиқимиз үчүндур " дәп тәкитлигән. У, тәрәпләрниң бу йил ахирлишиштин бурун йәнә бир қетим сөһбәт өткүзүшкә келишкәнликини билдүрди, лекин сөһбәтниң конкрет вақит җәдвилини тилға алмиди. Әмма крамер, өзиниң вақипландурулушиға қариғанда , америка ташқи ишларминистирлиқиниң бу йилқи кишилик һоқуқ баһалишида хитайниң хатириси йәнила " начар" баһаланғанлиқини тәкитлигән.

Хитайниң өктичи затларни нәзәрбәнт қилғанлиқи кишилик һоқуқ сөһбитидә оттуриға қоюлиду

Көзәткүчиләр, хитай кишилик һоқуқ вәзийитидә болупму пикир әркинлик мәсилисидә йеқинқи бирқанчә айдин бери көрүнәрлик чекиниш болғанлиқини, буниң бейҗиң олимпик йиғининиң бихәтәрликини қоғдаш намида йүргүзүлгән тәдбирләр билән мунасивәтлик икәнликини билдүрмәктә. Лекин хитайниң сөһбәт мәзгилидә бейҗиңдики бәзи өктичи затларни нәзәрбәнт қилғанлиқиға даир хәвәрләр сөһбәтниң әһмийити вә хитайниң сәмимийитигә гуман туғдурмай қалмиди. Америка болса сөһбәт мәзгилидә түрмидики хитай өктичи зат ху җяниң аяли зең җинйән, әйдиз бимарлириниң һоқуқини қоғдиғучи зат вән яңхәй, христиан мурити шу юңхәйләрниң нәзәрбәнт қилинғанлиқиға даир хәвәргә "җиддий қарайдиғанлиқи"ни билдүрмәктә. Әсли дәйвид крамер бейҗиң сәпиридә бу шәхсләр билән көрүшмәкчи иди.

Крамер, бейҗиңдики мухбирларни күтүвелиш йиғинида бу кишиләр билән нәзәрбәнт қилинғанлиқи түпәйли көрүшәлмигәнлики, хитай даирилириниң вәқәгә изаһат беришини вә улар билән көрүшүшни тәләп қилғанлиқини билдүрди. Америка ташқи ишларминистирлиқи болса бу һәқтики хәвәргә җиддий қарайдиғанлиқини билдүрмәктә. Америка ташқи ишлар министирлиқиниң баянатчиси миккормак сәйшәнбә күнки баянатида " биз бу һәқтики хәвәргә җиддий қараймиз шундақла биз уларниң әһвалини сүрүштүримиз " дәйду. Хәвәрләрдики һәр бир конкрет вәқә вә шәхскә баһа бәрмәйдиғанлиқини, лекин вәқәни сүрүштүрүдиғанлиқини тәкитлигән миккормак," бу пакитлар асасида вә имканийитимиз яр бәргән даиридә уларни сүрүштүримиз. Мән шуни ейталаймәнки , уларниң мәсилиси кишилик һоқуқ сөһбитидә оттуриға қоюлиду" дәп көрсәтти.

Рабийә қадир дәйвид крамер билән көрүшкәндә уйғурлар дуч келиватқан мәсилиләрни оттуриға қойған

Буш һөкүмитиниң2002 ‏ - йили америка - хитай кишилик һоқуқ сөһбитини тохтитип қоюшидики сәвәб, хитай билән болған бу саһәдики диалог нәтиҗә бәрмәйду, дәп қариғанлиқида иди. Лекин крамер, сөһбәт тохтап қалған болсиму, америкиниң бу җәрянда хитай билән кишилик һоқуқ мәсилисидики дипломатик алақиси давамлишип кәлгәнликини билдүргән.

Дәйвид крамерниң мухбирларға ашкарилишиға қариғанда , дүшәнбә күнки сөһбәттә у хитай ташқи ишлар министирлиқиниң хәлқара ишлар баш мудири ву хәйлуң билән америка диққәт қиливатқан кишилик һоқуққа даир бир қатар мәсилиләрни музакирә қилған болуп, бу мәсилиләр уйғур вә тибәт миллий паалийәтчилириниң бастурулуватқанлиқи, өктичи вә журналистларни түрмигә солаш, диний паалийәтләргә чәклимә қоюш қатарлиқларни өз ичигә алиду. Дуня уйғур қурултийи рәиси рабийә қадир ханим дәйвид крамер билән у бейҗиңға йолға чиқиш һарписида көрүшкәндә уйғурлар дуч келиватқан бу түрдики мәсилиләрни оттуриға қоюпла қалмай, у йәнә март ейидики хотән аяллар намайишида қолға елинғанларниң ақивити, түрмидики бир қисим уйғур сиясий мәһбусларниң тизимлики билән тәминлигән иди.

Йәнә бәзи хәвәрләрдә, қәшқәрлиқ уйғур христиан мурити алимҗан һимитниң исми крамерниң сәмигә селинғанлиқини билдүрмәктә. Америкиниң тексас штатидики җуңго ярдәм җәмийитиниң мәсули бишоп фу, дәйвид крамер билән көрүшкәндә алимҗанниң мәсилисини оттуриға қоюп, униң қәшқәр оттура сот мәһкимисидә "дөләтни парчилаш" билән сотлиниватқанлиқини билдүргән. Алимниң соти америка - хитай кишилик һоқуқ сөһбити өткүзүлүватқан күнләргә тоғра кәлгән иди. Хәвәрләргә қариғанда қәшқәр вилайәтлик оттура сот мәһкимиси 27 ‏ - май күни алимниң " дөләтни парчилаш, чегра сиртидикиләрни дөләт мәхпийәтлики билән тәминләш" җинайити садир қилғанлиқини испатлайдиған йетәрлик дәлилниң йоқлуқини сәвәб қилип, делони җ х даирилириниң тәкрар тәкшүрүш елип беришиға қайтурувәткән. "

Җуңго ярдәм җәмийити"ниң мәсули бишоп фу, делониң җ х идарисиға қайтуруветилиши бейҗиңдики сөһбәт билән мунасивәтлик болуши мумкин, дәп қаримақта. У мундақ дәйду," бизниң һес қилишимизға қариғанда , бу вәқә һазир өткүзүлүватқан америка - хитай кишилик һоқуқ сөһбити билән мунасивәтлик болуши мумкин. Мән икки һәптиниң алдида америка сөһбәт өмикиниң башлиқи, ярдәмчи ташқи ишлар министири дәйвид крамерниң тәклипи билән ташқи ишлар министирлиқиға чақиртилип, доклат бәргән идим. У, алимҗанниң делоси сөһбәттики муһим мәсилиләрниң бири болидиғанлиқини, буни хитайларниң алдиға қойидиғанлиқини билдүргән ".

Хитай : тәрәққият һоқуқи, бир милярд 300 милйон кишини тойғузуш, туралғу билән тәминләшниң өзи кишилик һоқуқтур

Дәйвид крамер, хитайлар билән өткүзгән сөһбитидә "тибәт тутқунлириниң сани, уларни қәйәрдә тутуп турулуватқанлиқи, уларни ақлашқа тәклип қилинған адвокатларға тәһдит селиш вәқәси" қатарлиқлар үстидә тохталғанлиқини билдүргән. У, сөһбәтниң "шинҗаң"дики миллий паалийәтчиләрни бастуруш мәсилисигә четилғанлиқини тәкитлигән болсиму, лекин буниң тәпсилий мәзмунини тилға алмиди. Көзәткүчиләр хитайниң уйғур мәсилисидә алаһидә сәзгүр икәнлики вә крамер хитайниң зитиға тәгмәслик үчүн бу мәсилидә тәпсилий тохталмиғанлиқини билдүрмәктә.

Крамер, кишилик һоқуқ мәсилиси бизниң мунасивитимиздики ихтилапларниң мәнбәлириниң бири. Биз бу мәсилини мунасивитимиздики иҗабий амилларниң биригә айландурушни арзу қилимиз " дәйду. Лекин хитайниң кишилик һоқуқ мәсилисидики мәйдани ғәрб әллириниңки билән пәрқлиниду. Хитай тәрәққият һоқуқи, бир милярд 300 милйон кишини тойғузуш, туралғу билән тәминләшниң өзи кишилик һоқуқтур, дәп қаримақта.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.