Xelq'ara kechürüm teshkilati: xitayda kishilik hoquqni depsende qilish ehwali éghir


2005.05.25

Xelq'ara kechürüm teshkilati 2004 - yilliq yer shari kishilik hoquq ehwali toghrisidiki 300 betlik doklatida, xitay hökümiti kishilik hoquqni qoghdash we hörmet qilishni asasi qanun'gha kirgüzgen bolsimu, emma xitayda kishilik hoquq keng - kölemde we éghir depsende qilinmaqta, dep eyibligen.

Xitay kishilik hoquq xatiriside chong özgirish yoq

Kechürüm teshkilatining amérika shöbisi, doklat élan qilish munasiwiti bilen ötküzgen washin'gtondiki axbarat élan qilish yighinida, xitay kishilik hoquq xatiriside chong özgirish bolmighanliqini eskertti. Kechürüm teshkilati amérika shöbisining mudiri williyam shuliz mundaq deydu: "xitayda gerche soda sahesige hörmet qilish, asasi qatlamlarda démokratik saylam yolgha quyulghanliqini anglighan bolsaqmu, emma kishilik hoquq mesiliside chong özgirish bolmidi."

Xitay, ölüm jazasini eng köp ijra qiliwatqan dölet

Uyghur aptonom rayoni siyasi mehbuslargha ölüm jazasi bériliwatqan az sandiki jaylarning biri.

Kechürüm teshkilati doklatida, xitay hökümitining ölüm jazasini keng kölemde ijra qiliwatqanliqini tenqidligen. Kechürüm teshkilatining doklatida körsitilishiche, 2004 - yili dunya boyiche ölüm jazasi ijra qilin'ghan 3790 mehbusning 3400 nepiri xitaydiken. Williyam shuliz mundaq deydu: " yilda 3400 kishige ölüm jazasi ijra qilish kishilik hoquqni depsende qilishning bir misalidur. Bu san dunya boyiche ölüm jazasigha höküm qilin'ghanlar omumi sanidin köp," dep körsetti.

Kechürüm teshkilatining amérika shöbisidiki maykil oreliy, " Uyghur aptonom rayoni siyasi mehbuslargha ölüm jazasi bériliwatqan az sandiki jaylarning biri," deydu. Doklatida béyjing hökümitini öktichilerni tutqun qilish, türmige tashlash, mehbuslarning asasi kishilik hoquqini depsende qilish bilen eyibligen kechürüm teshkilati, xitayda mehbuslarning xarlash we ten jazasigha uchrawatqanliqini tilgha aldi.

Xelq'ara térrorizmgha qarshi küreshni suyi'istémal qilish

Özbékistan prézidénti hazir xitayda. Uning ziyariti shinjang bilen munasiwetlik, uning pütün ziyariti shinjang toghrisida. Chünki ular enjandiki weqelerning shinjanggha kéngiyishidin endishe qilidu.

Doklatta, tibet we tibetler olturaqlashqan rayonlirida diniy ibadet hoquqining éghir cheklimige uchrawatqanliqini eskertip, " xitay hökümiti yer shari térorizimgha qarshi küreshni, Uyghurlarni basturushni qanunlashturush üchün suyi'istémal qilmaqta" dep eyibligen. Kechürüm teshkilatining washin'gtondiki xadimi t. Kumarning tekitlishiche, özbékistan prézidénti kerimowning xitaydiki ziyariti Uyghurlar bilen alaqidarken. T. Kumar: "özbékistan prézidénti hazir xitayda. Uning ziyariti shinjang bilen munasiwetlik, uning pütün ziyariti shinjang toghrisida. Chünki ular enjandiki weqelerning shinjanggha kéngiyishidin endishe qilidu. Bu xitayning néme üchün kérimowni ziyaretke teklip qilish shundaqla uni qollishidiki sewebtur."

T. Kumar: xitayning meqsidi rabiye qadir shirkitini weyran qilish

T. Kumarning tekitlishiche, Uyghur aptonom rayonidiki weziyet, ataghliq kishilik hoquq pa'aliyetchisi rabiye qadir qoyup bérilgendin kéyin téximu yamanlashqan. T. Kumar "hazir ular rabiye qadir a'ilisi we tijaritining péshige chüshti. Bu bizni endishige séliwatidu. Ular rabiye qadirning shérik we xizmetchilirini, banka xadimlirini qolgha aldi, meqsidi uning tijaritini weyran qilish," dep körsetti.

Kechürüm teshkilati, xitay da'irilirini " öktichiler we démokratik islahatchilarni jinayi ishlar qanunidiki hakimiyetni aghdurush, dölet mexpiyetlikini ashkarilash shundaqla dölet bixeterlikige tehdit sélish qatarliq éniqlimisi müjimel jinayetler bilen jazalimaqta," dep eyibligen.

Amérika, kishilik hoquqni aldinqi orunda tutushi kérek

Williyam shuliz axbarat élan qilish yighinida, amérikini xitay bilen kishilik hoquq mesilisi boyiche dawamliq sözlishishke chaqirdi. Williyam shuliz mundaq deydu: " kechürüm teshkilati amérika qoshma shtatlirining xitay bilen munasiwet qilghanda, kishilik hoquq mesilisini aldinqi orunda tutushigha ihtiyaji bar, dep qaraydu."

Williyam shuliz, kishilik hoquq xatirisi xitay - amérika otturisidiki iqtisadi munasiwet, shimali koriye yadro krizisi qatarliq muhim mesililerning kölenggüsi astida qalmasliqini ümid qildi. Kechürüm teshkilatining doklatida körsitishiche, xitayda kishilik hoquq depsendichiliki puqralarning yer mülk hoquqi, eydiz késellirining hoquqi, diniy ibadet erkinliki qatarliq keng témilargha chétilidiken. (Erkin)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.