Pen xungshyang: "xitayda heqiqiy aptonomiye hoquqliri qararlashturulmighanliqining sewebliri" (1)

Fen xungshyang maqaliside, xitayda nami " milli aptonomiye" dep atalghan, emma emeliyette aptonomiye hoquqliri héchqachan emeliyleshmigen, Uyghur aptonom rayoni, tibet aptonom rayoni, ichki mongghul aptonom rayoni, gu'angshi ju'ang milliti aptonom rayoni, ningshya tunggan aptonom rayoni qatarliq 5 aptonom rayonning nöwettiki ehwalini sélishturup tehlil qilish arqiliq, xitayda hazirghiche heqiqiy haldiki aptonomiye hoquqining emeliyleshmigenlikini otturigha qoyghan.

" Aptonomiye qanuni milletler qanuni séstimisida muhim rol oynaydu, emma bu tüzülme dölitimizde hazirghiche qararlashturulmidi. Bu xil ehwal biwaste halda milletler qanunidiki " üzülüsh hadisisi"ni keltürüp chiqardi. Shundaqla "milliy aptonomiye qanuni" hem dölet ishliri kabéntining"milliy rayonlarning özini - özi idare qilish qanun belgilimisi" ning ijra qilinishighimu tesir körsetti" dep bashlaydu fen xungshyang maqalisini.

Fen xungshyang maqaliside, xitayda aptonomiye dep atalghan 5 aptonom rayon ichide peqet ningshya tunggan aptonom rayoni" ningla aptonomiye qanun belgilimiliri tüzüshni 9 - besh yilliq pilan'gha kirgüzgenlikini, qalghan 4 aptonom rayonda bolsa aptonomiye qanun belgilimiliri tüzüsh ishining toxtap qalghan, hetta héchqachan élip bérilmighanliqini otturigha qoyghan.

Fen xungshyang maqaliside ningshya tunggan aptonom rayonida 60 yildin buyan aptonomiye qanun belgilimilirini tüzesh xizmitining üzülmey dawamlishiwatqanliqini mundaq bayan qilidu.

"Ningshya tunggan aptonom rayoni 2008 - yili "aptonomiye qanuni belgilimiliri tüzüsh" ishini, aptonom rayonluq xelq wekiller qurultiyining 10 - nöwetlik da'imiy heyetler yighinida tetqiqat témisi qilip belgilidi, hem 9 - besh yilliq pilan'gha kirgüzdi. Ningshada aptonomiye qanun belgilimilirini tüzüsh ishi 1980 - yili bashlandi. Ilgiri - axir bolup 16 qétim "milli aptonomiye qanun - belgilimiliri"tüzülüp, aptonom rayon mexsus guruppa teshkillep muzakire qildi hem 2008 - yili aptonom rayonluq xelq qurultiyida aptonom rayonning qanun tüzüsh tetqiqat témisi qilip belgilidi."

Aptor maqaliside ichki mongghul, tibet, gungshi aptonom rayonlirida " aptonomiye qanun - belgilimiliri tüzüsh" ishining toxtap qalghanliqini, Uyghur aptonom rayonida bolsa " aptonomiye qanun - belgilimiliri tüzüsh" xizmitining héchqachan élip bérilmighanliqini mundaq bayan qilidu.

"Ichki mongghul aptonom rayonida aptonomiye qanun - belgilimilirini tüzüsh ishi 1980 - yili bashlan'ghan bolup 1993 - yilghiche bolghan 13 yil ichide jemi 22 parche layihe tüzüldi.1994 - Yildin kéyin bu xizmet toxtap qaldi. Gu'angshi ju'ang milliti aptonom rayonida bu xizmet 1957 - yili bashlan'ghan bolup, jemi 19 parche layihe tüzüldi, 1994 - yildin kéyin gu'angshida bu xizmet toxtidi. Tibet aptonom rayoni qurulghan 1959 - yildin hazirgha qeder aptonom rayonluq xelq hökümiti bilen aptonom rayonluq partkom birlikte aptonomiye qanun - belgilimiliri tüzüsh rehberlik guruppisi hem ishxanisi qurdi, 2006 - yilghiche, jemi 16 parche qanun layihesi tüzüldi. Uyghur aptonom rayonida yene 5 aptonom oblast, 6 aptonom nahiye bar. 2001 - Yildin buyan aptonom oblast hem aptonom nahiyilerde yekke haldiki " aptonomiye qanun - belgilimiliri " tüzüldi, emma hazirghiche Uyghur aptonom rayonida " milliy aptonomiye qanun - belgilimilirini tüzüsh"ishi élip bérilmidi"

Maqalide aptor yene, aptonomiye qanun belgilimilirini tüzesh ishining néme üchün toxtap qalghanliqi yaki héchqachan élip bérilmighanliqi heqqidiki qarashlirini otturigha qoyghan.

Aptorning qarishiche, xitayda 60 yilghiche, aptonomiye qanun - belgilimilirining tüzülüp bolalmasliqidiki halqiliq mesile, yuqirida" merkizi hökümetning testiqidin ötküzüshning tesliki", töwende aptonom rayonlarning merkizi hökümetni renjitip qoyushtin qorqup, biwaste qol sélip ishleshke jür'et qilalmasliqi qatarliq amillar sewebidin iken.

Aptor mundaq bayan qilidu:"bu 5 aptonom rayonning ehwalini sélishtursaq, Uyghur aptonom rayoni bilen tibet aptonom rayoni aptonomiye qanun - belgilimilirini tüzüshte eng passip halette turghan. Netijide qalghan 3 aptonom rayon aptonomiye qanun - belgilimilirini tüzüsh ishida ikkilinip qalghan. 60 Yilghiche herqaysi aptonom rayonlarda aptonomiye qanun - belgilimilirining tüzülüp bolalmasliqidiki seweb 4 nuqtida ipadilenmekte.

1 - Merkez namda herqaysi aptonom rayonlargha aptonomiye hoquqi bergenlikini élan qilghan bolsimu, emma aptonom rayonlar tüzmekchi bolghan yerlik aptonomiye qanuni memliketlik xelq qurultiyining testiqidin ötkendin kéyinla andin küchke ige bolidighanliqi belgilen'gen, shunga aptonom rayonlar qanuni emeliyliship bolalmidi.

2 - Memlikitimizde yerlikning munasiwitini belgileshte, uzundin buyan qanun arqiliq emes, belki siyaset arqiliq bashqurush asas qilindi. Buning bilen Uyghur aptonom rayoni hem tibette merkezning siyasitige asasen ish qilish xahishi küchlük bolup, yerlik aptonomiye qanunini tüzeshke sel qaridi. 3 - Bu 5 aptonom rayonidiki bir - birini közitish xahishi, aptonomiye qanun - belgilimilirining tüzülüshini arqigha sürdi.Merkizi hökümet siyaset belgileshte her waqit tibet we Uyghur aptonom rayonini asas qildi, shunga bashqa qalghan 3 aptonom rayon Uyghurlar hem tibetlerning aptonomiye qanunlirini tüzüshte aktip bolushini, ulargha egishishni muwapiq kördi, emma bu ikki aptonom rayon bolsa, merkizi hökümetni renjitip, özige awarichiliq tépiwélishtin qorqti. Aptonomiye qanun belgilimiliri tüzüshte aktip bolmidi.

4 - Esli tüzülüp bolghan aptonomiye qanun layihelirimu dölet ishliri kabintining herqaysi hey'etlirining qoshulushi we testiqidin ötmidi, bu xil ehwal elwette aptonomiye qanun - belgilimilirining tüzülüshige tesir körsetmey qalmaydu."

Yuqiridiki ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.