Astanada shangxey hemkarliq teshkilati yighini ayaghlashti
Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2011.06.17
2011.06.17

RIA Novosti
“Xabar” agéntliqi xewerlirige qarighanda, mezkur teshkilatqa eza memliketler rehberliri muzakire dawamida on yil ichide qolgha keltürülgen utuqlar bilen bir qatarda kélechek pilanlirinimu muhakime qilghan. Uchrishish dawamida qaralghan mesililerning köpchiliki asasiy jehettin qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéf teripidin ilgiri sürülgen bolup, u bu weqeni yawro'asiya we pütkül dunya tarixidiki ajayip basquch dep atighan.
Prézidént teshkilatning on yil mabeynide xelq'ara munasiwetlerning chong institutigha aylan'ghanliqini tekitligen. Xewerlerdin melum bolushiche, u yighin qatnashquchilirining diqqitini aldi bilen zeherlik chékimlik etkeschilikige aghdurup, uning yiltizini afghanistandin izdesh kéreklikini otturigha qoyghan hem birleshken döletler teshkilati we xelq'ara ga'aga soti rehberlikige bir top teklipler bilen chiqip, xelq'ara derijide tergew yürgüzüp, insaniyetke qarshi bu jinayetke qatnashqan barliq döletlerni jawabkarliqqa tartishni teklip qilghan.
Nursultan nazarbayéf teshkilatning ishini téximu yaxshilash meqsitide, birinchidin, térrorluq, bölgünchilik we zeherlik chékimlikke qarshi küreshte, shundaqla toqunushlargha qarshi turushta birlikte heriket qilishni kücheytish, ikkinchidin, birikken transport boshluqini shekillendürüsh, üchinchidin, meblegh sélish we sodidiki tosalghularni köplep qisqartish, shundaqla yéngi birleshken karxanilarni qurush, tötinchidin, pewqul'adde weqeler merkizini teshkil qilish, beshinchidin bolsa, shangxey hemkarliq teshkilatining uzun muddetlik tereqqiyat pilanini tüzüp chiqish tekliplirini bergen.
Yighinida sözge chiqqan teshkilatqa eza memliketler we bayqighuchi hoquqida qatnashqan döletler wekilliri shangxey hemkarliq teshkilatining on yilliq pa'aliyitige hem uningdiki qazaqistanning roligha yuqiri baha bergen. Uningda qobul qilin'ghan astana xitabnamisi bu uchrishishning asasiy xulase höjjiti bolup, uningda teshkilat pa'aliyitige baha bérilgen we kelgüsi pilanlar körsitilgen. Uningdiki bash mesililer bolup rayon we axbarat bixeterliki, chégra rayonliridiki jinayetke qarshi turush, transport, agrosana'et ishlepchiqirishi, soda we sayahet saheliride birikken layihilerni we bashqilarni algha sürüsh niyet qilin'ghan.
Emdi “Qazaqistan todéy” agéntliqi buningdin tashqiri salametlikni saqlash, su we ozuq-tülük bilen teminleshning yighin kün tertipidiki muhim mesililerdin bolghanliqini, shundaqla bixeterlik mesiliside 2004-yildin 2011-yilghiche bolghan ariliqta 500 din oshuq térrorluq heriket yüz bergenlikini xewer qilghan.
Rusiyining bezi axbarat wasitiliridin éniq bolushiche, shangxey hemkarliq teshkilati ezaliri hem uninggha bayqighuchi süpitide teklip qilin'ghuchi döletler arisida bezi sürkilishlerning, ixtilaplarning barliqi ilgiri sürülmekte: bu xil ixtilaplar bolupmu, sabiq sowét jumhuriyetlirige öz tesirini yetküzüshte riqabetke chüshken rusiye we xitay otturisidiki munasiwetlerde, özbékistanning teshkilattiki mewqeside, teshkilatqa ezaliqqa intiliwatqan hindistan bilen pakistan munasiwetliride, iranning merkiziy asiyadiki mewqeside bayqalmaqta. Rusiyining “Kommmérsant” gézitide élan qilin'ghan “Xitayning shangxey hemkarliq teshkilatidiki rolini töwenlitish üchün rusiye hindistanni teshkilatqa qobul qilishqa tartmaqta” namliq maqalide xitayning teshkilatqa eza döletlerge qerz pul bérish arqiliq uningdiki tesir da'irisini kücheytiwatqanliqi, emdi rusiyining bolsa teshkilatni kéngeytish arqiliq öz mewqesini saqlashqa intiliwatqanliqi otturigha qoyulghan. Maqalide shundaqla özbékistanning özige xas mewqede turuwélip, hetta astana höjjetlirige imza qoyushta birer mesile chiqirishqa qadir ikenliki, buningdin rusiyining gumanlinip, uning prézidénti dmitriy médwédéfning derru astanagha emes, belki tashkentke uchup kélip, islam kerimof bilen körüshkenliki éytilghan. Maqalidin melum bolushiche, rusiye özbékistanda misir we liwiye inqilablirigha oxshash ehwalning tekrarlinishini mutleq xalimaydiken, shuning üchün rusiye özbékistan'gha yardem körsitishni dawam qilmaqtiken.
“R b k da'ily” heptilik gézitide élan qilin'ghan “Hindistan we pakistan shangxey hemkarliq teshkilatini herbiy teshkilatqa aylandurushqa mejburlimaqta” maqalisining aptori tatiyana kosobokowa hindistan we pakistan otturisida yer jédili mesilisining barliqidin ularning teshkilatqa eza bolushining mumkin bolmaywatqanliqini ilgiri sürgen.
Emdi “Ri'a nowosti” axbarat agéntliqida élan qilin'ghan “Shangxey hemkarliq teshkilati: ehmednijad xitay we rusiyining chidamini tügetti” maqalide éytilishiche, iran prézidénti ehmednijad astana uchrishishi mejlislirining biride amérika qoshma shtatlirigha qarita özining qattiq renjishini bildürgen hem teshkilat ezalirini amérikining mustemlikichilik siyasitige qarshi turushqa chaqirghan. Maqalide shundaqla bezi analizchilarning pikirlirige qarighanda, iran'gha herbiy we siyasiy yardem bériwatqan rusiyining emdi bara-bara buningdin chékinip, gherb bilen yéqinlishishning yollirini izdewatqanliqi otturigha qoyulghan.
Buningdin tashqiri, moskowski'é nowosti” tor gézitide élan qilin'ghan “Shangxey teshkilati heqiqeten xitay teshkilati boldi” namliq maqalining aptori arkadiy dubnof mundaq dep yazidu: “Astanada ayaghlashqan uchrishish shuni körsettiki, xitayning merkiziy asiya rayonidiki xewpining ösüwatqanliqidin ittipaqning bashqa ezaliri qattiq ensirimekte. Emma buninggha qarshi turushqa teshkilat ezaliri hazirche qadir emes”. Maqale aptori buni “Xitay emes” döletler, yeni teshkilat ezaliri rehberlirining astanada uchrishish ötküzüshke urun'ghanliqi bilen chüshendürgen. Aptorning tekitlishiche, “Moskowski'é nowosti” gézitining diplomatiyilik menbelerdin alghan melumatliri boyiche, nazarbayéfning teklipi bilen uchrishishning resmiy programmisidin kéyin, teshkilatning besh ezasi prézidéntlirining “Merkiziy asiya-rusiye” qurulmisi astida yépiq mejlis ötküzüshi mölcherlen'gen iken. Emma özbékistan prézidénti islam kerimof yene bir merkiziy asiya döliti bolghan türkmenistanning qatnishisiz mundaq uchrishishni ötküzüshning eqilge sighmaydighanliqini bildürgendin kéyin, mezkur uchrishishning bolmighanliqi ilgiri sürülgen. Aptor tashkentning bu herikitidin kéyin mundaq chare-tedbirlerge qattiq qarshi bolghan xitay naraziliqining ochuq türde bésilghanliqini otturigha qoyghan.
Gérmaniyining “Tagézéyton géziti” ning “Sherq natosi öz tewelludini nishanlimaqta” namliq maqaliside shangxey hemkarliq teshkilatining, birinchi nöwette, özini diniy esebiylik we bölgünchilikke qarshi küreshte mudapi'e ittipaqi süpitide körsetmekte dep kélip, afghanistanni teshkilatqa jelp qilishta jür'et körsitelmeywatqanliqi, 2010-yili qirghizistanda yüz bergen ammiwi qirghinchiliqni toxtitishqa qadir bolalmighanliqi otturigha qoyulghan. Maqalide shundaqla 2008-yili gruziye bilen bolghan urushta rusiyining teshkilatning qollishigha we yardimige ige bolalmighanliqi, eksiche, teshkilat ezalirining abxaziye we jenubiy osétiye musteqilliqini étirap qilishtin bash tartqanliqi, shundaqla xitayning qet'iy telipi boyiche bölgünchilikning térrorluq bilen tengleshtürülgenliki éytilghan. Buning barliqi, öz nöwitide, shangxey hemkarliq teshkilatida pikir birlikining yoqluqini, bezi mesililerde küchlük ixtilaplarning barliqini körsetmekte.
Prézidént teshkilatning on yil mabeynide xelq'ara munasiwetlerning chong institutigha aylan'ghanliqini tekitligen. Xewerlerdin melum bolushiche, u yighin qatnashquchilirining diqqitini aldi bilen zeherlik chékimlik etkeschilikige aghdurup, uning yiltizini afghanistandin izdesh kéreklikini otturigha qoyghan hem birleshken döletler teshkilati we xelq'ara ga'aga soti rehberlikige bir top teklipler bilen chiqip, xelq'ara derijide tergew yürgüzüp, insaniyetke qarshi bu jinayetke qatnashqan barliq döletlerni jawabkarliqqa tartishni teklip qilghan.
Nursultan nazarbayéf teshkilatning ishini téximu yaxshilash meqsitide, birinchidin, térrorluq, bölgünchilik we zeherlik chékimlikke qarshi küreshte, shundaqla toqunushlargha qarshi turushta birlikte heriket qilishni kücheytish, ikkinchidin, birikken transport boshluqini shekillendürüsh, üchinchidin, meblegh sélish we sodidiki tosalghularni köplep qisqartish, shundaqla yéngi birleshken karxanilarni qurush, tötinchidin, pewqul'adde weqeler merkizini teshkil qilish, beshinchidin bolsa, shangxey hemkarliq teshkilatining uzun muddetlik tereqqiyat pilanini tüzüp chiqish tekliplirini bergen.
Yighinida sözge chiqqan teshkilatqa eza memliketler we bayqighuchi hoquqida qatnashqan döletler wekilliri shangxey hemkarliq teshkilatining on yilliq pa'aliyitige hem uningdiki qazaqistanning roligha yuqiri baha bergen. Uningda qobul qilin'ghan astana xitabnamisi bu uchrishishning asasiy xulase höjjiti bolup, uningda teshkilat pa'aliyitige baha bérilgen we kelgüsi pilanlar körsitilgen. Uningdiki bash mesililer bolup rayon we axbarat bixeterliki, chégra rayonliridiki jinayetke qarshi turush, transport, agrosana'et ishlepchiqirishi, soda we sayahet saheliride birikken layihilerni we bashqilarni algha sürüsh niyet qilin'ghan.
Emdi “Qazaqistan todéy” agéntliqi buningdin tashqiri salametlikni saqlash, su we ozuq-tülük bilen teminleshning yighin kün tertipidiki muhim mesililerdin bolghanliqini, shundaqla bixeterlik mesiliside 2004-yildin 2011-yilghiche bolghan ariliqta 500 din oshuq térrorluq heriket yüz bergenlikini xewer qilghan.
Rusiyining bezi axbarat wasitiliridin éniq bolushiche, shangxey hemkarliq teshkilati ezaliri hem uninggha bayqighuchi süpitide teklip qilin'ghuchi döletler arisida bezi sürkilishlerning, ixtilaplarning barliqi ilgiri sürülmekte: bu xil ixtilaplar bolupmu, sabiq sowét jumhuriyetlirige öz tesirini yetküzüshte riqabetke chüshken rusiye we xitay otturisidiki munasiwetlerde, özbékistanning teshkilattiki mewqeside, teshkilatqa ezaliqqa intiliwatqan hindistan bilen pakistan munasiwetliride, iranning merkiziy asiyadiki mewqeside bayqalmaqta. Rusiyining “Kommmérsant” gézitide élan qilin'ghan “Xitayning shangxey hemkarliq teshkilatidiki rolini töwenlitish üchün rusiye hindistanni teshkilatqa qobul qilishqa tartmaqta” namliq maqalide xitayning teshkilatqa eza döletlerge qerz pul bérish arqiliq uningdiki tesir da'irisini kücheytiwatqanliqi, emdi rusiyining bolsa teshkilatni kéngeytish arqiliq öz mewqesini saqlashqa intiliwatqanliqi otturigha qoyulghan. Maqalide shundaqla özbékistanning özige xas mewqede turuwélip, hetta astana höjjetlirige imza qoyushta birer mesile chiqirishqa qadir ikenliki, buningdin rusiyining gumanlinip, uning prézidénti dmitriy médwédéfning derru astanagha emes, belki tashkentke uchup kélip, islam kerimof bilen körüshkenliki éytilghan. Maqalidin melum bolushiche, rusiye özbékistanda misir we liwiye inqilablirigha oxshash ehwalning tekrarlinishini mutleq xalimaydiken, shuning üchün rusiye özbékistan'gha yardem körsitishni dawam qilmaqtiken.
“R b k da'ily” heptilik gézitide élan qilin'ghan “Hindistan we pakistan shangxey hemkarliq teshkilatini herbiy teshkilatqa aylandurushqa mejburlimaqta” maqalisining aptori tatiyana kosobokowa hindistan we pakistan otturisida yer jédili mesilisining barliqidin ularning teshkilatqa eza bolushining mumkin bolmaywatqanliqini ilgiri sürgen.
Emdi “Ri'a nowosti” axbarat agéntliqida élan qilin'ghan “Shangxey hemkarliq teshkilati: ehmednijad xitay we rusiyining chidamini tügetti” maqalide éytilishiche, iran prézidénti ehmednijad astana uchrishishi mejlislirining biride amérika qoshma shtatlirigha qarita özining qattiq renjishini bildürgen hem teshkilat ezalirini amérikining mustemlikichilik siyasitige qarshi turushqa chaqirghan. Maqalide shundaqla bezi analizchilarning pikirlirige qarighanda, iran'gha herbiy we siyasiy yardem bériwatqan rusiyining emdi bara-bara buningdin chékinip, gherb bilen yéqinlishishning yollirini izdewatqanliqi otturigha qoyulghan.
Buningdin tashqiri, moskowski'é nowosti” tor gézitide élan qilin'ghan “Shangxey teshkilati heqiqeten xitay teshkilati boldi” namliq maqalining aptori arkadiy dubnof mundaq dep yazidu: “Astanada ayaghlashqan uchrishish shuni körsettiki, xitayning merkiziy asiya rayonidiki xewpining ösüwatqanliqidin ittipaqning bashqa ezaliri qattiq ensirimekte. Emma buninggha qarshi turushqa teshkilat ezaliri hazirche qadir emes”. Maqale aptori buni “Xitay emes” döletler, yeni teshkilat ezaliri rehberlirining astanada uchrishish ötküzüshke urun'ghanliqi bilen chüshendürgen. Aptorning tekitlishiche, “Moskowski'é nowosti” gézitining diplomatiyilik menbelerdin alghan melumatliri boyiche, nazarbayéfning teklipi bilen uchrishishning resmiy programmisidin kéyin, teshkilatning besh ezasi prézidéntlirining “Merkiziy asiya-rusiye” qurulmisi astida yépiq mejlis ötküzüshi mölcherlen'gen iken. Emma özbékistan prézidénti islam kerimof yene bir merkiziy asiya döliti bolghan türkmenistanning qatnishisiz mundaq uchrishishni ötküzüshning eqilge sighmaydighanliqini bildürgendin kéyin, mezkur uchrishishning bolmighanliqi ilgiri sürülgen. Aptor tashkentning bu herikitidin kéyin mundaq chare-tedbirlerge qattiq qarshi bolghan xitay naraziliqining ochuq türde bésilghanliqini otturigha qoyghan.
Gérmaniyining “Tagézéyton géziti” ning “Sherq natosi öz tewelludini nishanlimaqta” namliq maqaliside shangxey hemkarliq teshkilatining, birinchi nöwette, özini diniy esebiylik we bölgünchilikke qarshi küreshte mudapi'e ittipaqi süpitide körsetmekte dep kélip, afghanistanni teshkilatqa jelp qilishta jür'et körsitelmeywatqanliqi, 2010-yili qirghizistanda yüz bergen ammiwi qirghinchiliqni toxtitishqa qadir bolalmighanliqi otturigha qoyulghan. Maqalide shundaqla 2008-yili gruziye bilen bolghan urushta rusiyining teshkilatning qollishigha we yardimige ige bolalmighanliqi, eksiche, teshkilat ezalirining abxaziye we jenubiy osétiye musteqilliqini étirap qilishtin bash tartqanliqi, shundaqla xitayning qet'iy telipi boyiche bölgünchilikning térrorluq bilen tengleshtürülgenliki éytilghan. Buning barliqi, öz nöwitide, shangxey hemkarliq teshkilatida pikir birlikining yoqluqini, bezi mesililerde küchlük ixtilaplarning barliqini körsetmekte.