Até'izm we uning sepsetisi

Islam dunyasida birdek étirap qilin'ghan büyük alim doktor yüsüp el qerdawi até'izmni tonushturup mundaq dep yazidu: "até'izm yaratquchini inkar qilishtin ibaret hazirqi menisi bilen qedimde mewjut emes idi. “Até'izm” sözi peqet heq dinning telimatlirigha egeshmigenler yaki köp ilahliq batil dinlargha étiqad qilidighanlar we qiyamet künini inkar qilidighan az sandiki shexsler üchünla qollinilghan idi. Qur'an kerimining jasiye sürisidiki: [qiyamet künini inkar qilghuchilar:" hayat dégen peqet dunyadiki hayatimizdur, ölümiz we tirilimiz (yeni tughulimiz), peqet zamanning ötüshi bilen yoq bolimiz " deydu. Ular bu xususta héchqandaq melumatqa ige emes, ular peqet guman bilenla sözleydu] dégen ayet bu menini ipadilesh bilen birge allahni we qiyamet künini inkar qilghuchilarning héchqandaq ilmiy asasqa ige emesliki we peqet guman, xiyal we xata tesewwurghila tayinidighanliqini bayan qilghan. Derweqe, até'izmchilarning ilmiy asasqa yölenmigen bu puchek pelsepisi uzun'gha barmidi. Yawropaning fizika, bi'ologiye we bashqa tebi'iy pen ilimliri bügünki kündikidek tereqqiy qilmighan, qarangghuluq esirliride xéli bazar tépip qalghan bu sepsete éqimi allaning barliqini ilmiy asasta ispatlighan ilim - pen aldida put tirep turalmidi we haman sehnidin chüshken idi. Zamanimizda ilim - pen saheside tereqqiy qilghan yawropa elliri ilim - penning allahgha bashlaydighan yétekchiliki arqisida qaytidin iman'gha kélip özlirini ongshiwalghan we até'izmchilarning bu puchek pelsepisini alliburun chörüp tashlighan mushu esirde, até'izm pelsepisi we éqimi ilim - pendin nésiwe alalmighan üchinchi dunya ellirining beziside xelqni heqiqetlerdin qaymuqturush arqiliq idare qilish üchünla qollinilmaqta."

Doktor yüsüp el qerdawi yene mundaq dep yazidu: "tewrat, injil we qur'an kerimide “Até'izm” sözining hazirqi meniside ishlitilgenlikini tapqili bolmaydu. Chünki qedimde allah ta'alaning barliqigha inkar qilidighan jem'iyet yaki até'izm pelsepe éqimi yoq idi. Qur'an kerim ayetliride kelgen “El ilhad” (até'izm) sözi hazirqi menidiki allahni inkar qilish meniside kelgen emes. Chünki shu waqittiki kuffar erebler we köp ilahlargha étiqad qilghuchilarning héchqaysisi allah ta'alaning barliqini inkar qilmaytti we özliri choqun'ghan nersilirini özlirini allahqa yéqinlashturghuchi wasitiler yaki kichik ilahlar dep ataytti. Allah ta'ala buni bildürüp peyghember eleyhissalamgha: eger sen ulardin: 'asmanlarni we zéminni kim yaratti, künni we ayni kim bendilerning menpe'iti üchün boysundurdi?' dep sorisang, ular choqum: 'allah' dep jawab béridu, ular qandaqmu (allaning ibaditidin) bash tartidu!" dégen.

Hazirqi menidiki até'izm éqimi yawropada chérkawlarning hakimiyiti zawalliqqa yüzlen'gendin kéyin, 17- esirning axiri meydan'gha chiqqan bolup, 19- esirning bashlirida resmiy rawaj tapqan idi. Bu waqitlar karl marks bilen charlz darwinlar yashighan waqitlar idi. Até'izm pikri tedrijiy halda tereqqiy qilip kéyinche gérmaniyilik peylasop shubinhawir (1788-1860) teripidin resmiy pelsepe tüsini alghan we “Din - insanlar teripidin ijad qilin'ghan nerse. Insanlar özliri üchün mejhul bolghan tebi'et hadisilirini sherhlesh üchün dinni ijad qilghan. Buningdin meqset kishilerning turmushini retke sélish idi” dégen nezeriye élan qilinishqa bashlighan. Karl marks “Din - epyün” dégen sepsetini otturigha qoyghan. Shuninggha oxshash até'izm pelsepisige chaqiridighanlar her xil sepsetilirini otturigha chiqirish arqiliq xelqni dindin waz kéchishke qayil qilishqa tirishqan.”