Atom bombisi - sowét-xitay dostluqining buzulushidiki asasliq amil (1)

Yadro qorallirigha ige bolush we yadro qorallirini cheklesh ötken esirning ikkinchi yérimidin étibaren dunya siyasitidiki muhim küntertiplerning biri bolup kelmekte. 20-Esirning ikkinchi yérimida xitaymu atom bombisigha ige bolush sépige qoshulghan bolup, maw zédong bashliq xitay kompartiye rehberlirining eng zor arzusi atom bombisigha ige yadro döliti bolush idi. Mutexessisler del bu mesilining sowét-xitay dostluqini buzghan we dunyaning tinch weziyitige tesir yetküzgen muhim amil bolghanliqini otturigha qoyushmaqta.

Atom bombisi dostluqni buzghuchi amil boldi 

Yéqinqi yillardin buyan rusiye we xitay tarixchiliri arisida sowét ittipaqi bilen xitayning soghuq munasiwetler urushi mezgilidiki munasiwetliri, jümlidin mezkur ikki "aka-uka" döletning munasiwetlirining ittipaqdashliq we hemkarliqtin tedrijiy türde reqiblik we düshmenlikke aylinish jeryani hemde buningdiki tüp seweb we amillar heqqide izdinishler köpeydi.

Yéqinda moskwada ishlen'gen "maw we stalin" namliq höjjetlik filim bu mesililerge bir qeder pakitliq we janliq shekilde jawab bergen bolup, mezkur höjjetlik filimning birinchi qismida qandaq qilip, maw zédungning sowét ittipaqi jümlidin sowét ittipaqi rehbiri stalinning qollishi we yardimini qolgha keltürüp, eng axirida sowét ittipaqining ittipaqdishigha aylan'ghanliqi shuningdek uning ghelibe qazinishi we xelq'ara sehnide qed kötürüshide stalinning muhim rol oynighanliqi körsitilgen bolsa, ikkinchi qismida mawning néme sewebtin sowét ittipaqidin yüz örügenliki, maw bilen sowét ittipaqining stalindin kéyinki rehbiri xrushéwning arisidiki munasiwetler hemde maw zédungning atom bombisi pilanida xrushéwning oynighan roli heqqide melumatlar bérilidu.

Undaqta, 1950-yili, 14- féwraldiki sowét -xitay dostluq shertnamisining imzalinishidin tartip taki 1960-yilighiche bolghan ariliqtiki sowét-xitay dostluq, ittipaqdashliq dewrining axirliship, taki 1989-yili, sowét ittipaqi rehbiri mixa'il gorbachéwning béyjing ziyaritige bolghan texminen 30 yilgha yéqin reqiblik dewrini bashtin kechürüshige seweb bolghan asasliq amil néme?

Sowét-xitay munasiwetlirige a'it ilgiri mexpiy tutulghan arxiplar boyiche izden'gen rusiye tarixchilirining mutleq köp qismining birlikke kelgen yeküni shuki, moskwa-béyjing hemkarliqining buzulushida mawning atom bombisi yasashtin ibaret yadro qorallirigha ige bolush pilanining sowét ittipaqi teripidin axirghiche qollashqa érishelmigenliki, yeni, xrushéwning mawgha eng nazuk we eng toluq atom téxnikilirini bermigenliki asasliq rol oynighan. Biraq, xrushéw dewridiki sowét-xitay munasiwetlirini tetqiq qilghuchi xitay tarixchiliri bolsa, mezkur munasiwetning buzulushigha seweb bolghan amil "sowét ittipaqining zomigerliki" dep chüshendüridu.

Mawning pütün oyi atom bombisigha ige bolush idi

Rusiye tarixchisi wéktor usowning moskwada chiqidighan "wrémya nowostéy" zhurnilida élan qilin'ghan " xrushéw néme üchün xitaygha yadro bombisini bermidi? atom mesilisi sowét ittipaqi bilen xitayning dostluqini qandaq buzdi? " serlewhilik maqalisi xrushéw-maw munasiwetlirining buzulushidiki seweblerni bir qeder etrapliq yorutup bergen.
 Aptorning maqalisidiki mezkur mesile heqqidiki bayanlirining qisqartilmisi shuki, 1958-yili,31-iyuldin 3-awghustqiche bolghan ariliqta sowét ittipaqi rehbiri nikita xrushéw we dölet mudapi'e ministiri rodi'on malinowskiy béyjingni mexpiy ziyaret qilghan. Buningdiki seweb shuki, xitay özining "chong akisi" din yadro qoralliri we yadroluq us asti paraxoti yasash téxnikisini bérishini qattiq telep qilghan bolup, xitayning bu telipi qandurulmighan. Maw zédung pütün wujudi bilen xitay armiyisi atom bombisigha ige bolush lazim dep hésablighan. Biraq, maw bile xrushéw arisidiki söhbetlerde xrushéw mawning atom téxnikisini bérish telipini qet'iy ret qilghan bolup, netijide ikki döletning munasiwiti üzül-késil buzulushqa yoligha mangghan.