Хитай 2004 - йили йәнила дуняда мухбирларни әң көп қамиған дөләт һесабланди

• Мухбиримиз арзуниң бу һәқтики тәпсили мәлумати
• Download story audio

Баш шитаби америкиниң нйо-йорк шәһиридики " мухбирларни қоғдаш комитети" дүшәнбә күни елан қилған 2004 - йиллиқ доклатида, 90 дөләтниң ахбарат әркинликигә баһа бәргән һәмдә дуняниң һәр қайси җайлиридики мухбирларниң зиянкәшликкә учраш вәқәлирини вә урушниң ахбарат хадимлириға елип кәлгән тәһдидини хатирилигән.

Ирақта мухбирларни зиянкәшликкә учриши еғир болған

" Мухбирларни қоғдаш комитети" вашингтондики " мухбирлар кулуби" да доклат елан қилиш мунасивити билән өткүзгән ахбарат елан қилиш йиғинида, комитетниң иҗраийә мудири ән купир , өткән бир йил ичидә 56 нәпәр мухбирниң хизмәт сәвәбидин өлтүрүлгәнликини, буниң он йилдин буян әң көп сан һесабланлинидиғанлиқини көрсәтти. У йәнә ирақниң мухбирлар үчүн әң хәтәрлик җай икәнликини билдүрүп мундақ деди:

- Өткән йили, ирақ йәнә бир қетим мухбирлар үчүн хизмәт шараити әң начар дөләт һесабланди. " Волситирт гезити" ниң бир аял мухбириниң өткән йили 9 - айда язған бир абзаст сөзи һазирғичә нурғунлиримизниң ядида бар. У "ирақниң пайтәхти бағдат шунчилик хәтәрликки, у йәрдә мухбирлар хизмәт қиливатқанда даим өзини назарәт астиға елинғандәк һис қилиду" дегән. Мухбирлар ирақта немә үчүн шунчә чоң бесимға учрайду? бизниң бу һәқтә игилигән санлиқ мәлуматлиримизни аңлап беқиңлар. 2004 - Йили ирақта аз дегәндә 22 мухбир гөрүгә елинди. 23 Нәпәр мухбир өлтүрүлди. Буниңдин сирт йәнә уларниң тәрҗиманлири вә шопурлиридин болуп 16 адәм зиянкәшликкә учриди."

Мухбирларни қамашта алдинқи дөләтләр

Хитайда, мухбирлар дүч келиватқан әң чоң мәсилә, һөкүмәтниң тутқун қилип қамишиға учраш . Хитай уда 6 - йили дуняда мухбирларни әң көп қамиған дөләткә айланди.

Мухбирларни қоғдаш комитетиниң доклатида көрситилишичә, 2004 - йили дуняниң һәр қайси җайлирида 122 мухбир хизмәт савәбидин түрмигә ташланған. Хитай қатарлиқ төт дөләт қамиған мухбирларниң сани әң көп икән. Ән купир мундақ деди:

- 2004 - Йилиниң ахириғичә, дуняниң һәр қайси җайлирида түрмигә ташланған 122 нәпәр мухбирниң төттин үчидин көпрәки, хитай, куба, бермилардики түрмиләрдә ятмақта.

Хитай мухбирларни қамашта чимпийон

Мухбирларни қоғдаш комитетиниң асия ишлириға мәсол әмәлдари аби райит му ахбарат елан қилиш йиғинида сөз қилип, хитайда мухбирларни тутқун қилип бастуруш әһваллириниң давамлишиватқанлиқини билдүрди:

- Хитайда, мухбирлар дүч келиватқан әң чоң мәсилә, һөкүмәтниң тутқун қилип қамишиға учраш . Хитай уда 6 - йили дуняда мухбирларни әң көп қамиған дөләткә айланди. Хитайда 42 нәпәр мухбир хизмәт сәвәбидин түрмидә ятмақта. Өткәнки алтә йилда, хитайда түрмигә ташланған мухбирларниң сани бир һәссә қатланди. Бу асаслиқи интернет ториниң омумлишиши билән мунасивәтлик. Әмма хитайда ахбарат әркинлики вәзийитиниң барғансири начарлишиши билән, мухбирларниң кишилик әркинликиму барғансири чоң тәһдидкә учраватиду. Өткән йили " нәнфаң шәһәр гезити" ниң нәччә тәһрири қолға елинди, " нйо-йорк вақти гезити" ниң хитайдики тәтқиқатчиси җав йәнму дөләт мәхпийәтликини ашкарилаш җинайити билән тутулди. Һазирғичә һөкүмәт даирилири җав йәнни адвокати билән учраштурмайватиду"

Уйғур елида мухбирлиқ қилмақниң техиму тәс

Илгири чегрисиз мухбирлар тәшкилати вә хәлқара кәчүрүм тәшкилати қатарлиқ тәшкилатлар хитайда мухбирлиқ қилмақ тәс дийилсә, уйғур елида мухбирлиқ қилмақниң техиму тәс икәнликини билдүрүп, уйғур елидә хитай һөкүмитиниң мәтбуат вә мухбирларни техиму қаттиқ контрол қилидиғанлиқини көрсәткән иди.

Алдинқи йили канададин уйғур елигә зиярәткә барған гүзәл ханим, өзиниң уйғур елида хәвәр игиләш җәрянида, хитай һөкүмитидин мухбирларға келиватқан зор бесимни һис қилғанлиқини билдүрүп мундақ деди:

Мән раст болған әһвалларни игилимәкчи идим. Хитайлар буни билип қалса, учурниң сиртқа чиқишиға йол қоймайтти. Һәтта нәрсилиримни тартивелип, мени солап қойишиму мумкин иди. Бу наһайити хәтәрлик әһвал. Шуңа биз, һәммә ишни йошурун, наһайити тәсликтә, худди бир нәрсигә һаятини тиккәндәк қилдуқ. Роһий җәһәттә еғир бесим һәм қорқунч. Қолумда чәтәл паспорти бар туруп шундақ қорқуп туруп иш қилдим. Шу йәрниң өзидә яшайдиған, чәтәл паспорти болмиған мухбирлар һәқиқи әһвални мумкин әмәс дейәләйду.

Гүзәл ханим йәнә уйғур елидики мухбирларниң хитай компартийисиниң йолйоруқи бойичә, бәзидә һәқиқәтни бурмилашқа мәҗбур болидиғанлиқини көрсәтти.

Ху җинтавдин күткән үмид көпүккә айланди

Ундақта, ху җинтав башчилиқидики йеңи рәһбәрлик гурупписи тәхткә чиққандин кийин, хитайниң ахбарат әркинлики вәзийитидә яхшилиниш аламәтлири көрүлдиму? бу һәқтә мухбирларни қоғдаш комитетидики аби райит мухбиримиз ричард финниң зияритини қубул қилип, мундақ деди:

" Ху җинтав тәхткә чиққандин кейинки қисқа бир мәзгилдә, кишиләр хитайдики ахбарат әркинликиниң яхшилинишидин үмид күткән иди. Бирақ бу үмидләр узун өтмәйла көпүккә айланди."

" Мухбирларни қоғдаш комитети" 1981 - йили қорулған болуп, баш штаби нйо-йорктики мәзкур тәшкилат пүтүн дуняда ахбарат әркинликини қоғдашни нишан қилған һөкүмәткә қаримайдиған бир мустәқил орун болуп һесаблиниду. (Арзу)