Хитай һөкүмити шаярдики бир диний курсиниң муддәрисини қолға алди

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Оқуғучилар, үрүмчидики ислам иниститутидики хитай дөләт байриқи есилған бир синипта тәлим алмақта. AFP

Хитайниң уйғур аптоном райони шаяр наһийисидики җамаәт хәвпсизлик оргини, шаяр наһийисиниң сидәбағ мәһәллисидики бир диний курсиниң муддәриси айнисахан муһәммәдни қолға алди.

Дин өгитиш қанунсизму?

Баш штаби германийидики шәрқий түркистан учур мәркизиниң ашкарилишичә, айнисахан муһәммәд 3 - айниң 25 - күни шаяр наһийилик аманлиқ қоғдаш әтритидики сақчилар тәрипидин диний курсида униңдин тәлим еливатқан бәш нәпәр талипи билән биргә қолға елинған. Талипларниң чоңи 20 яш кичики 12 яшлар әтрапида болуп, талиплар ичидики 4 нәпәр қизниң бири, шаярниң пәйшәнбә базар йезисидики бир диһқанниң пәрзәнти икән.

Хитай даирилири, айнисахан муһәммәдни "қанунсиз диний мәктәп ечип бала тәрбийилигән, сиясий кеңәш түзгән диний тәпсир китабини оқутмиған" дегән гунаһлар билән әйиблигән. Сақчилар уни һазирға қәдәр тутуп турмақтикән.

Бу мунасивәт билән биз шаяр наһийисидики сақчиларға телефон қилип, дило тоғрисида охшимиған җавабларни алдуқ. Наһийә базиридики сақчи понкитиниң бир хадими, вәқәдин хәвири йоқлиқини билдүрди. Әмма наһийилик сақчи идарисидики бир хадим, айнисаханниң қолға елинғанлиқини рәт қилмиди. Мәзкур хадимниң тәкитлишичә, айнисаханниң дилосини наһийилик аманлиқни қоғдаш әтритидикиләр яхши билидикән.

Хитайниң қиливатқанлири, өз қануниға зит

Айнисаханниң қолға елиниш вәқәси йүз бәргән вақит, мәркизи нйо-йорктики хәлқара кишилик һоқуқни көзитиш тәшкилати уйғурларниң диний етиқад һоқуқи тоғрисида доклат елан қилип, бейҗиң даирилириниң " уйғур мәдәнийити вә миллий кимликиниң асаси болған ислам етиқади" ға кәң көләмдә зиянкәшлик қиливатқанлиқини тәнқидлигән мәзгилгә тоғра келиду.

Хитай һөкүмити хәлқара кәчүрүм ташкилатиниң уйғурлар һәққидики доклатидин кейин елан қилған "ақ ташлиқ китаби" да, хитайдики аз санлиқ милләтләрниң диний етиқад әркинлики қануни капаләткә игиликини шундақла аз санлиқ милләтләрниң пәвқуладдә имтиязлардин бәһриман боливатқанлиқини илгири сүргән. Әмма дуня уйғур қурултийиниң баянатчиси дилшад ришид, хитай даирилирини хәлқара җәмийәтниң көзини бояш билән тәнқидлиди. У, хитайлар елан қилған ақ ташлиқ китабта уйғурларниң диний әркинликигә йол қоюватимиз дәп язған болсиму, мушу вәқәниң униң әмәлийәткә уйғур әмәсликини билдүрүдиғанлиқини ейтти.

Чәттә аилә әзалири болғанлар көзитиш нишани

Шаяр наһийилик һөкүмәт ишханисиниң мәзкур дило һәққидә тарқатқан уқтурушида, " шаяр наһийилик дөләт аманлиқини қоғдаш әтрити 3 - айниң 25 - күни шаяр наһийә базириниң сидәбағ маһаллисидә бир йәр асти диний курсни тармар қилип, айнисахан муһәммәд вә униң 5 нәпәр талипини қолға чүшүрди," дәп язған. Хәвәрләргә қариғанда айнисахан муһәммәд бу йил 35 яшлар әтрапида болуп, шу мәһәллидики җамаәтниң һөрмитигә сазавәр зат һесаблинидикән.

Муддәрис ханимниң йолдиши өмәр рози, 2001 - йили 5 - айда чәтәлгә чиқип кәткән пети һазирға қәдәр қайтип кәлмигән. Шаяр наһийилик һөкүмәт ишханиси, өмәр розиниң өйи сақчиларниң тизимликидики " 2 - дәриҗиликтин юқири көзитиш нишани" ға елинғанлиқини ашкарилиди. Айнисахан муһәммәдниң диний тәлим - тәрбийә курси, дөләт аманлиқини қоғдаш әтритиниң 25 - марттики " 2 - дәриҗиликтин юқири нишанлар" ни тәкшүрүш һәрикитидә паш болуп қалған.

Шәрқий түркистан учур мәркизиниң хәвәр қилишичә, айнисахан муһәммәдниң диний курси паш болуп қалғандин кейин, шаяр наһийилик партком әдлийә органлириниң, наһийә - йеза дәриҗилик тармақларниң башлиқлар йиғинини чақирип, қанунсиз диний паалийәтләргә зәрбә бериш тоғрисида орунлаштуруш елип барған. Шәрқий түркистан учур мәркизи, даириләрниң шаяр наһийә базиридики 18 мәсчитниң имамини диний паалийәтләргә қарши тохтам түзүшкә мәҗбурлиғанлиқини билдүрди.

Хәлқара кишилик һоқуқни көзүтүш тәшкилати уйғурлар һәққидики доклатида, хитай һөкүмитини мәсчидләрни тезгинләш шундақла мәсчид имамлириға сияси тәлим - тәрбийә елип бериш билән әйиблигән иди. Хитай даирилириниң билдүрүшичә, айнисахан муһәммәдниң дилоси тәкшүрүш басқучидикән. (Әркин)