Xitay hökümiti shayardiki bir diniy kursining mudderisini qolgha aldi


2005.04.27

CHINA_XINJIANG_KORANIC_S_47.jpg
Oqughuchilar, ürümchidiki islam inistitutidiki xitay dölet bayriqi ésilghan bir sinipta telim almaqta. AFP

Xitayning Uyghur aptonom rayoni shayar nahiyisidiki jama'et xewpsizlik orgini, shayar nahiyisining sidebagh mehellisidiki bir diniy kursining mudderisi aynisaxan muhemmedni qolgha aldi.

Din ögitish qanunsizmu?

Bash shtabi gérmaniyidiki sherqiy türkistan uchur merkizining ashkarilishiche, aynisaxan muhemmed 3 - ayning 25 - küni shayar nahiyilik amanliq qoghdash etritidiki saqchilar teripidin diniy kursida uningdin telim éliwatqan besh neper talipi bilen birge qolgha élin'ghan. Taliplarning chongi 20 yash kichiki 12 yashlar etrapida bolup, taliplar ichidiki 4 neper qizning biri, shayarning peyshenbe bazar yézisidiki bir dihqanning perzenti iken.

Xitay da'iriliri, aynisaxan muhemmedni "qanunsiz diniy mektep échip bala terbiyiligen, siyasiy kéngesh tüzgen diniy tepsir kitabini oqutmighan" dégen gunahlar bilen eyibligen. Saqchilar uni hazirgha qeder tutup turmaqtiken.

Bu munasiwet bilen biz shayar nahiyisidiki saqchilargha téléfon qilip, dilo toghrisida oxshimighan jawablarni alduq. Nahiye baziridiki saqchi ponkitining bir xadimi, weqedin xewiri yoqliqini bildürdi. Emma nahiyilik saqchi idarisidiki bir xadim, aynisaxanning qolgha élin'ghanliqini ret qilmidi. Mezkur xadimning tekitlishiche, aynisaxanning dilosini nahiyilik amanliqni qoghdash etritidikiler yaxshi bilidiken.

Xitayning qiliwatqanliri, öz qanunigha zit

Aynisaxanning qolgha élinish weqesi yüz bergen waqit, merkizi nyo-yorktiki xelq'ara kishilik hoquqni közitish teshkilati Uyghurlarning diniy étiqad hoquqi toghrisida doklat élan qilip, béyjing da'irilirining " Uyghur medeniyiti we milliy kimlikining asasi bolghan islam étiqadi" gha keng kölemde ziyankeshlik qiliwatqanliqini tenqidligen mezgilge toghra kélidu.

Xitay hökümiti xelq'ara kechürüm tashkilatining Uyghurlar heqqidiki doklatidin kéyin élan qilghan "aq tashliq kitabi" da, xitaydiki az sanliq milletlerning diniy étiqad erkinliki qanuni kapaletke igilikini shundaqla az sanliq milletlerning pewqul'adde imtiyazlardin behriman boliwatqanliqini ilgiri sürgen. Emma dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshad rishid, xitay da'irilirini xelq'ara jem'iyetning közini boyash bilen tenqidlidi. U, xitaylar élan qilghan aq tashliq kitabta Uyghurlarning diniy erkinlikige yol qoyuwatimiz dep yazghan bolsimu, mushu weqening uning emeliyetke Uyghur emeslikini bildürüdighanliqini éytti.

Chette a'ile ezaliri bolghanlar közitish nishani

Shayar nahiyilik hökümet ishxanisining mezkur dilo heqqide tarqatqan uqturushida, " shayar nahiyilik dölet amanliqini qoghdash etriti 3 - ayning 25 - küni shayar nahiye bazirining sidebagh mahalliside bir yer asti diniy kursni tarmar qilip, aynisaxan muhemmed we uning 5 neper talipini qolgha chüshürdi," dep yazghan. Xewerlerge qarighanda aynisaxan muhemmed bu yil 35 yashlar etrapida bolup, shu mehellidiki jama'etning hörmitige sazawer zat hésablinidiken.

Mudderis xanimning yoldishi ömer rozi, 2001 - yili 5 - ayda chet'elge chiqip ketken péti hazirgha qeder qaytip kelmigen. Shayar nahiyilik hökümet ishxanisi, ömer rozining öyi saqchilarning tizimlikidiki " 2 - derijiliktin yuqiri közitish nishani" gha élin'ghanliqini ashkarilidi. Aynisaxan muhemmedning diniy telim - terbiye kursi, dölet amanliqini qoghdash etritining 25 - marttiki " 2 - derijiliktin yuqiri nishanlar" ni tekshürüsh herikitide pash bolup qalghan.

Sherqiy türkistan uchur merkizining xewer qilishiche, aynisaxan muhemmedning diniy kursi pash bolup qalghandin kéyin, shayar nahiyilik partkom edliye organlirining, nahiye - yéza derijilik tarmaqlarning bashliqlar yighinini chaqirip, qanunsiz diniy pa'aliyetlerge zerbe bérish toghrisida orunlashturush élip barghan. Sherqiy türkistan uchur merkizi, da'irilerning shayar nahiye baziridiki 18 meschitning imamini diniy pa'aliyetlerge qarshi toxtam tüzüshke mejburlighanliqini bildürdi.

Xelq'ara kishilik hoquqni közütüsh teshkilati Uyghurlar heqqidiki doklatida, xitay hökümitini meschidlerni tézginlesh shundaqla meschid imamlirigha siyasi telim - terbiye élip bérish bilen eyibligen idi. Xitay da'irilirining bildürüshiche, aynisaxan muhemmedning dilosi tekshürüsh basquchidiken. (Erkin)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.