50 - yillardin kéyin rayonda zor türkümdiki néfit, kömür, tebi'iy gaz, altun, mis, uran, kokus qatarliq yer asti kan bayliqlirining barliqi éniqlanghan bolsa, xitay islahat échiwétish siyasitini yolgha qoyghan 30 yildin buyan rayonda échilip xitay ölkilirige toshuluwatqan énérgiye bayliqliri hésabsiz bolmaqta.
peqet xitayning shinxu'a agéntliqi qatarliq hökümet menbelirining xewiridila dunyagha ashkarilanghan rayondiki énérgiye bayliqliri dunya jama'etchilikining diqqet obyékti boluwatmaqta.
mesilen: shinxu'a agéntliqining bu yil 4 - aydiki melumatida körsitishiche, turpan oymanliqidin aldinqi yili bayqalghan kömür zapisi,190 milyard tonna bolsa, bu yil yene yéngidin 205 milyard 800 milyon tonna kömür zapisi bayqighan. bu yil 3 - féwralgha qeder gherbning gazini sherqqe yötkesh turuba liniyisi arqiliq xitayning sherqiy qisimgha yötkep kétilgen tebi'iy gaz, 60 milyard kub métirdin éship ketken bolup, xitayning sherqiy qismini teminleydighan tebi'iy gazning 70 pirsenti mushu turuba liniyisi arqiliq teminlinidiken. rayondiki kömür qatarliq kan bayliqlirini xitay ölkilirige toshush üchün xitay tömür yol liniyisi qurulushini tézlitiwatqan bolup, ottura asiyagha tutishidighan tömür yol liniyisining ghuljigha tutishidighan bölikide bu yildin bashlap rayonning kömürliri xitay ölkilirige toshulushqa bashlighan. nöwette xitay lopnurgha baridighan qumul - lopnur tömür yol qurulushini bashlighan bolup, bu qurulush pütse rayondiki yene bir zor bayliq - tuz bayliqi xitay ölkilirige poyiz arqiliq toshulidiken.
emma, shunche zor bayliqqa ige bolghan bu zéminining igiliri bolghan uyghurlarning turmushi bu 60 yildin buyan barghanche namratlashqan bolup, 50 - yillarda xitayda iqtisadiy jehettin eng bay rayonlarning biri dep qaralghan bu rayon bügünki künde xitay ölkiliridin xélila arqida qalghan. uyghur xelqning naraziliqlirimu éship, "5 - aprél barin weqesi", " 5 - féwral ghulja weqesi", "5 - iyul ürümchi weqesi"ge oxshash naraziliq heriketliri arqa - arqidin yüz bérishke bashlighan.
bolupmu "5 - iyul ürümchi weqesi"din kéyin, uyghur weziyitini közetküchiler hem mutexessisler rayon weziyiti heqqide, xelqara metbu'atlarda öz qarashlirini bayan qilip, xitayning tereqqiyatidiki asasi énérgiye menbesidin biri bolghan uyghur rayonining dawalghush halitide turuwatqan weziyiti, xitay hökümitining 60 yildin buyan rayonda yürgüzüp kéliwatqan milliy siyasitining pütünley meghlup bolghanliqini delilligen idi.
xitayning tereqqiyati üchün muhim énérgiye menbesi bolghan uyghur aptonom rayonining muqimliq weziyitimu xitay merkizi hökümitini endishige sélip kéliwatqan bolup, "5 - iyul ürümchi weqesi"din kéyin, xitay da'iriliri rayonning weziyitini ongshash üchün yéngiche siyaset yürgüzidighanliqini élan qilghan hem bu yil 29 - 30 - öktebir künliri xitay merkizi hökümiti, béyjingda "shinjang xizmitini qollash yighini" achqan idi. emma xitay metbu'atliridin melum bolushiche, bu yighinda asasi mesile süpitide muzakire qilinghini yenila "rayonda ijtima'iy muqimliqni saqlap, qérindash ölke, sheherlerning shinjanggha yardem bérish xizmitini qollap, tereqqiyatni tézlitish"ni telep qilish bolup, közetküchiler, xitayning rayonda yürgüzüp kéliwatqan siyasitide mahiyet jehettin héchqandaq özgirish bolmighanliqini otturigha qoymaqta.
bügün amérikidiki uyghur ziyaliyliridin, dunya uyghur qurultiyining ichki ishlar mudiri ilshat ependi radi'omizning ziyaritini qobul qilghinida, xitay hökümiti teshwiq qiliwatqan, "shinjanggha yardem bérish siyasiti mahiyette rayondiki bayliq menbelirini tézrek échip, xitay ölkilirige toshushtin ibaret bulangchiliq siyasitidur dep sherhilidi.
ilshat ependi rayondiki bayliqlarning bu yerning igiliri bolghan uyghur qatarliq milletlerning bayashat yashishigha yéterlik ikenlikini, eger bu bayliqlarni uyghurlarning öz igidarchiliqigha ötse, uyghurlarning tereqqiyatining belkim xitaydimu yuqiri haletke yétishi mumkinlikini, xitayning bolsa rayondiki bayliqni bulash siyasitini perdazlap" shinjanggha yardem bérish" dep neyrengwazliq qiliwatqanliqini otturigha qoydi.
ilshat ependi, nöwette "shinjanggha yardem" nami astida, bu zémindiki bayliqlarni échiwatqan xitay shirketlirining özliri bilen bille élip kélidighan xitay köchmenlirining rayondiki uyghur qatarliq milletlerning ishsizliq nisbitini téximu ashurup, rayongha xitay köchmenlirining téximu köplep éqip kélishini, uyghur qatarliq milletlerning medeniyitining weyran bolushini téximu tézlitidighanliqini otturigha qoydi.
ilshat ependi sözining axirida, xitayning nöwette bingtü'enni kücheytish arqiliq yeni qoral küchi we tehdit arqiliq, uyghurlarni basturup, bayliqlarni xitay ölkilirige toshushqa téximu qulay shara'it yaritishqa urunuwatqanliqini bayan qildi.
yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.