Бәш бурҗәклик бина асия-тинч окян районида һәрбий орунлаштурушини күчәйтишни ойлашмақта икән

Америка дөләт мудапиә министирлиқи ахбарат баянатчиси Geoff S. Morrell

Ху җинтав вашингтонға йетип кәлгән күни президент обама тәрипидин кәчлик тамаққа тәклип қилинған. Америка мәтбуатлириниң ашкарилишичә, обама ақсарайдики кәчлик тамақта ху җинтавни агаһландуруп, әгәр хитай шималий корийини тизгинлимисә, америкиниң асия-тинч окян районида һәрбий орунлаштуруш елип баридиғанлиқини билдүргән. Ху җинтавниң буниңға қандақ инкас қайтурғанлиқи мәлум әмәс. Лекин, америка дөләт мудапиә министирлиқи түнүгүн, америкиниң узун муддәтлик пиланида асия-тинч окян районидики һәрбий орунлаштурушиниң күчәйтилидиғанлиқини җакарлиди.

Америка дөләт мудапиә министирлиқи-бәш бурҗәклик бина чаршәнбә күни баянат елан қилип, америкиниң узун муддәтлик истратегийилик пиланида асия-тинч окян районидики һәрбий орунлаштурушини күчәйтишни ойлишиватқанлиқини җакарлиди. Бәш бурҗәклик бинаниң мәзкур баянати ху җинтавниң америка зияритини тамамлап, сәпәр һардуқи чиқириватқан бир мәзгилдә елан қилинди. Униң сиртида йәнә, бәш бурҗәклик бинаниң баянати, хитайниң авиаматка ясаватқанлиқи, йеқинда көләңгә уруш айропиланини мувәппәқийәтлик ясап чиққанлиқиға даир хәвәрләр диққәт қозғап, америка мәтбуатлирида ғулғула қозғиған бир мәзгилгә тоғра кәлгән. Америка дөләт мудапиә министирлиқи баянатчиси җеоф моррел чаршәнбә күни ахбарат саһәсигә мәлумат берип, хитайниң иқтидари вә шималий корийиниң йеқинқи иғвагәрчилик һәрикити америкиниң асия‏- тинч окян районидики һәрбий мәвҗутлуқниң муһимлиқини көрситидиғанлиқини билдүрди.

http://en.wikipedia.org

Хитай шималий корийиниң йеқинда сеолға қарши елип барған бир қатар иғвагәрчилик һәрикәтлирини тәнқид қилишни рәт қилип, америка вә униң японийә қатарлиқ райондики иттипақдашлирида җиддий әнсизлик яратқан. Бу мәсилә ху җинтавниң бу қетимқи америка зияритидә америка-хитай арисидики нуқтилиқ музакирә қилинған мәсилиләрниң бири болуп қалған иди. "Ню-йорк вақти гезити" ниң бу һәқтики бир хәвиридә, президент обаманиң хитай дөләт рәиси ху җинтавни ақсарайға кәчлик тамаққа тәклип қилип, уни агаһландурғанлиқи, әгәр хитай шималий корийиниң иғвагәрчилик һәрикитигә һай бәрмисә, америкиниң асияда һәрбий орунлаштуруш елип баридиғанлиқини билдүргәнлики илгири сүрүлгән.

Җеофф моррел чаршәнбә күнидики ахбарат елан қилиш йиғинида, америкиниң шималий корийидин келидиған тәһдиткә қарши керәклик зөрүр тәдбирләрни алидиғанлиқини вә шундақла иттипақдашлирини қоғдайдиғанлиқини билдүрди. Америкиниң һазир җәнубий корийидә 25 миң кишилик қошуни бар. Униң японийидики қисимлириниң сани 50 миң. Дөләт мудапиә министирлиқи баянатчиси америкиниң узун мәзгиллик истратегийилик пиланида райондики америка қисимлириниң көпәйтилидиғанлиқини билдүрди. У "узун мәзгилдин ейтқанда, биз тинч окян районидики қисимлиримизни қандақ көпәйтиш мәсилисини ойлишиватимиз. Бу пәқәт корийә вә японийидики қисимлиримизни өз ичигә алмайду. Бу пүтүн тинч окян районини, болупму шәрқий җәнуби асия районини өз ичигә алиду" дегән.

Җеофф моррел, америкиниң австралийә билән униң һәрбий әслиһәлирини ишлитиш һәққидә сөһбәт елип барғанлиқи, сингапор билән бу саһәдә зич һәмкарлиқиниң барлиқи, зөрүр тепилса сингапорниң һәрбий әслиһәлирини ишлитиш һоқуқиға игиликини әскәртти. У, "гуам америка тинч окян районида қошун көпәйтип, шәрқий җәнуби асиядики һәрбий мәвҗутлуқимизни сақлап турушимизға әң яхши мисал болалайдиған йәр" дәйду.

Гәрчә, җеофф моррел америкиниң асия-тинч окян районидики қошун орунлаштуруш пилани шималий корийигә қаритилғанлиқини билдүргән болсиму, лекин бәзи анализчилар, америкиниң әмәлийәттики нишани хитайға қаритилғанлиқини, хитай шималий корийиниң арқисидики күч болуп, шималий корийә хитайниң рухситисиз һәрикәт қилалмайдиғанлиқини илгири сүрмәктә. Бу қараштики кишиләрниң бири, америкида яшайдиған хитай анализчи чен куйде әпәнди. У мундақ дәйду: "хитай шималий корийини ашлиқ, нефит қатарлиқ асаслиқ әшялар билән тәминлигүчи дөләт. Шуңа шималий корийә хитайниң сөзини йирмайду. Шималий корийә йеқинда икки қетим җәнубий корийигә иғвагәрчилик қилғандин кейин, йәнә җәнубий корийигә ядро уруши қозғаш билән тәһдит салған иди. Лекин, йеқиндин бери туюқсизла юмшап кәтти. Мениңчә, америка вә җәнубий корийиниң бирләшмә һәрбий маневири уни қорқутқан болуши мумкин. Лекин әң муһими, хитайниң униңға тәнбиһ берип, әгәр уруш қозғалса бурунқидәк қоллимайдиғанлиқини билдүргәнликидур".

Ню-йорк вақти гезитиниң хәвиридә илгири сүрүлүшичә, президент обама өткән сәйшәнбә күни ху җинтавни ақсарайда кәчлик тамаққа тәклип қилип, икки күндин кейин шималий корийә җәнубий корийә билән шәртлик сөһбәт өткүзүшкә қошулидиғанлиқини елан қилған. Буниңдин бурун шималий корийә җәнуб билән шәртсиз сөһбәт өткүзүшни оттуриға қоюп кәлгән болсиму, лекин җәнубий корийә шималниң тәклипини рәт қилип, шәртлик сөһбәт өткүзүш пикридә чиң турған иди. Шималий корийиниң юмшап кетиши дәл ху җинтавниң америка зияритиниң ахирқи күнигә тоғра кәлгән. Чен куйде "нөвәттики дипломатик вәзийәтниң тәрәққиятидин қариғанда, пйоңяң бурунқиға пүтүнләй охшимайдиған бир йолни тутуватиду. Бу шуни испатлайдуки, иғвагәрчилик характеригә игә бир адәм ишинидиған бирдин-бир нәрсә күч. Бундақ адәмгә у чүшинидиған тил билән қарши туруш керәк. Болмиса инсанпәрвәрлик, тинч дипломатийә дегәндәк васитиләр әсқатмайду. У пәқәт бир күчниң һәқиқий тәһдитигә йолуққандила мәсилиләргә реал муамилә қилиду" дәп көрсәтти.

Җеофф моррел чаршәнбә күнидики ахбарат елан қилиш йиғинида йәнә, хитайниң йеқинда мувәппәқийәтлик ясап чиққан җ-20 бәлгилик радарға чүшмәйдиған көләңгә уруш айропиланиға даир соалларға җаваб бәрди. У, җ-20 бәлгилик хитай көләңгә уруш айропиланиниң иқтидариға даир техникилиқ алаһидиликиниң өзлиригә мәлум әмәсликини әскәртип, лекин америкиниң һазирқи вә тәтқиқат басқучидики һава күчи хитайниң бу саһәдики һәрқандақ риқабитидин үстүн туридиғанлиқини билдүрди.