Xitayning énérgiyige éhtiyaji bérmidiki yerlik ammini makanliridin ayrighan

Yéqinda türkiyide élan qilin'ghan “Bir tamche néfit nechche ming tamche qandin qimmetlik” namliq maqale shularning jümlisidindur.

Türkiye metbu'atlirigha qarighanda, bérmining arakanda yüz minglighan kishining yurt makanliridin heydilishige, nechche minglighan kishining öltürülüshige, peqet xitayning énérgiye bixeterliki sewebchi bolmaqta iken.

Bérmining arakan ölkisi merkizi sittw (aqyab) ning 120 kilométir jenubidiki port shehiri kiya'ukpyu déngiz qirghaqlirida, 2004-yilidin bashlap koriye néfit shirkiti da'iwu néfit qidirish élip bérip 1.2 Trliyun küp métirliq tebi'iy gaz zapisi tapqan. Buningdin kéyin xitay, malayshiya, hindistan qatarliq döletlerning néfit shirketliri bérma hökümitidin ruxset élip néfit we tebi'iy gaz qidirish élip barghan. Xitay hökümiti bu rayondiki néfit we tebi'iy gaz qidirish pilanigha talip bolghan we köp miqdarda meblegh salghandin bashqa, bérma militarist hökümiti lédiri sen shiw bilen sodiliship, shiw gaz pilanini emeliyleshtürüshke bashlighan. Bu pilan tolup emeliyleshkende, künde 500 milyon küp métir tebi'iy gaz ishlepchiqiralaydighan bolup, xitay hökümiti bu gazni pütünley sétiwalidiken. Xitay hökümiti qarashliq néfit shirkiti, yene shu rayonda 2.1 Milyard tung kélidighan néfit zapisi tapqan bolup, bu néfit apisighimu talip bolghan.

Xitay hökümiti 2010-yilidin bashlap, arkandin xitayning yünnenning künming shehirige tutishidighan ikki turuba liniyisi yasashqa bashlighan bolup, biride tebi'iy gaz, yene biride néfit toshulidiken. Tebi'iy gaz turuba liniyisining uzunluqi 2520 kilométir bolup, 793 kilométirliq qismi bérma chégrasi ichide, 1727 kilométirliq qismi xitay chégrasi ichide iken. Néfit turuba liniyisining uzunluqi 2402 kilométir bolup, 771 kilométirliq qismi bérma chégrasi ichide, 1631 kilométirliq qismi xitay chégrasi ichide iken. Bu ikki turuba liniyisi 2013-yilida resmiy ishqa kirishidighan bolup, yilda xitaygha 12 milyard küp métir tebi'iy gaz, 22 milyon tonna xam néfit toshush pilanlan'ghan. Xitay hökümiti bu pilan'gha 7.2 Milyard amérika dolliri xam chot ayrighan bolup, ishlepchiqirilghan tebi'iy gaz we xam néfitning 49.1 Pirsentige bérma, 50.9 Pirsentige xitay igidarchiliq qilidiken.

Xitay hökümiti arakanning aqyab shehiride qurghan port we énérgiye bazisi arqiliq, arakan néfitige ige bolupla qalmay, 30 yilghiche afriqa we ottura sherqtin xitaygha toshuluwatqan xam néfit we tebi'iy gazlarni bu turuba liniyisi arqiliq xitaygha toshuyalaydiken. Bu turuba liniyisi malakka boghuzigha reqib bolup, xitayning sin'gapor we malayshiyagha bolghan béqindiliqini azaytishtek istratégiyilik ehmiyetke ige. Bu sewebtin bérma hökümiti turuba liniyisi ötidighan rayonlardiki yéza ahalisi köchüshke mejburlan'ghan. Bu yézilar herbiy rayon'gha aylandurghan bolup, turuba liniyisining bixeterlikini qoghdash üchün 13500 esker ajratqan.

Ötken yili 7-aylarda bérmidiki buddist rahiblarning arakandiki musulmanlargha hujum qilish weqesi yüz bérip, nechche yüz ming arakanliq yurt-makanlirini tashlap kétishke mejbur bolghan we nechche ming arakanliq bu toqunushta öltürülgenidi.