Xitay hökümitining bö shileyni qandaq bir terep qilishi heqqidiki qarashlar

Da'iriler yene amérika konsulxanisigha bu ehwallarni ashkariliwetken chungching shehirining sabiq saqchi bashliqi wang lijünni dölet mexpiyetlikini ashkarilash bilen eyiblep, 15 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghan idi. Nöwette wang lijün teripidin jinayetliri pakitlar bilen pash qilin'ghan bo shileyge qandaq jaza bérilishi, xitay kommunist hökümitining bundin kéyinki siyasiti we xelq'aradiki obrazigha tesir qilidighan mesililerning biri dep qaralmaqta.

Yéqindin buyan xitaydiki ammiwi tor béketliri we xelq'ara metbu'atlarda ilgiri 18-qurultaydin kéyin, kéler nöwetlik xitay rehberliridin biri bolush éhtimali bar dep qaralghan, emma chungching saqchi idarisi bashliqi wang lijünning pash qilishi bilen wezipisidin qaldurulghan, chungchingning sabiq sheher bashliqi bo shileyning qandaq bir terep qilinishi heqqidiki munaziriler barghanche köpeymekte.

4-Öktebir küni chet'ellerdiki xitay démokratlirining tor béketliridin boshün torida “Xitay kommunist hökümitining bo shileyni bir terep qilishtiki 3 xil tallishi” dégen maqale élan qilindi. Maqalide “Bo shileyni bir terep qilishta, hazir üch xil éhtimalliq bar. 1-Si siyasiy islahat qedimini bésish. Xitay hazirghiche heqiqiy qanun döliti bolalmidi. Eger xitay hökümiti bu qétim bo shileyni bir terep qilish arqiliq xitayda siyasiy islahat élip bérishni emelge ashurup, hazirqi tüzülmini özgertishke asas salsa, u chaghda xitay puqraliri xitayda démokratiyining emelge éshishigha ümid baghliyalaydu. Emma xitay merkizi hökümiti hazir téxi siyasiy islahat élip bérishtin özini qachurmaqta. 2-Yol, siyasiy islahat élip barmighan halettimu, bo shiley üstidin adil sot qilip, bo shiley weqesi arqiliq, qanunning muqeddeslikini namayan qilish. Emma bo shileyge oxshash chirik emeldarlar xitay hökümitining hemme bulung-pushqaqlirighiche tarqalghan. Shunga öz-ara menpe'etdar guruh shekillendürgen xitay hökümet emeldarliri öz hoquqlirining qanunning cheklimisige uchrishini xalimaydu. 3-Yol bo shileyni bir terep qilishta, bundin ilgiri jazalan'ghan chén lyangyü, chén shitonglargha oxshash bir qisim emeldarlarni qurbanliq qilip, yene bir guruh menpe'etdar emeldarlarni qoghdap qélish yoli. Bu halda pütün dunya bo shiley weqesining bir terep qilinishini xitaydiki guruhwazliq kürishining netijisi dep bilidu. Emma kommunist xitay hökümitidin aldinqi ikki yolni tallashtin ümid kütüsh peqet bir güzel chüsh” dégen bayanlar bérilip, xitay da'irilirining bo shileyni jazalishi xitaydiki guruhwazliq kürishining yene bir misali ikenliki ilgiri sürüldi.

Chet'ellerdiki siyasiy analizchilardin “Béyjing bahari” zhurnilining bash muherriri xu ping ependi bu heqte toxtilip, bo shiley weqesining qandaq bir terep qilinishi, xitay kommunist hökümitining bundin kéyinki siyasiy tüzülmisi we xitay qanunida islahat élip bérish-barmasliqigha taqilidighan mesile bolushi mumkinlikini ilgiri sürdi.

Xu ping ependi sözide bo shileyning éghir jazalinishi mumkinlikini, emma bo shileyning aqiwiti xitayda siyasiy islahat élip bérilishtin dérek bermeydighanliqini bildürüp mundaq dédi:
“Méningche, bu qétim xitay kommunist hökümiti bo shileyge 20 yildin yuqiri qamaq jazasi bérishi mumkin. Emma bu xitay kommunist hökümitining xitaydiki parixor chirik emeldarlarni biraqla tazilap, qanun aldida emeldar, puqralar barawer bolidighan heqiqiy démokratik dölet qurush iradisini bildürmeydu. Chünki pütkül xitay hökümiti öz-ara menpe'etdar emeldarlar guruhidin terkib tapqan, parixor, chirikleshken, mustebit qurulma. Bo shileyning jazalinishi wang lijünning bo shileyning qilmishlirini dunyagha ashkariliwétip,kommunist xitay hökümiti bu setchilikni yoshurup qalalmighanliqidin boluwatidu. Shunga men bo shileyni jazagha tartish qanunning adilliqini namayan qilish, siyasiy jehettin islahat élip bérish emes, belki xitay kommunist hökümitining xelq'arada hem xitay puqraliri aldida öz inawitini tiklesh éhtiyajidin boluwatidu dep qaraymen.”

Xu ping ependi yene, xitayning yuqiri qatlam rehberlik qatlimi bolghan merkizi siyasiy byurudiki 9 neper da'imiy hey'et ichidiki, xitay siyasiy qanun komitétining bashliqi ju yüngkang, Uyghur aptonom rayonida 20 yil emel tutup, Uyghurlarni basturushtiki qattiq qol mustebit siyasiti hem parixor chirikliki bilen nami chiqqan wang léchüen qatarliq emeldarlarning hazirghiche jazalanmighanliqini misalgha élip, xitay kommunist hökümitining emeliyette bir top öz-ara menpe'etdar guruhlarning birikmisi ikenlikini tekitlidi.

Nöwette, bo shileyning qandaq bir terep qilinidighanliqi hem bo shiley weqesining xitayning bundin kéyinki siyasiy tüzülmisi we qanunigha tesir körsitish éhtimalining bar-yoqluqi, xitayda dawamlishiwatqan guruhwazliq kürishi qatarliqlar ammiwi tor béketliri hem chet'el axbarat wasitiliridiki muhim munazire témilirining biri bolmaqta.