Бо шиләй вәзиписидин қалдурулғандин кейинки хитай вәзийити һәққидә мулаһизиләр

Бо шиләй

Бу йил 6 - феврал күни йүз бәргән чуңчиң шәһәрлик сақчи идарисиниң моңғул миллитидин болған башлиқи ваң лиҗүнниң америкиниң чеңду шәһиридики консулханисидин ярдәм сораш вәқәси йүз бәргәндин кейин, мәтбуатларниң диққити ваң лиҗүнниң америка консулханисидин ярдәм тәләп қилишиға бивастә сәвәбкар болған, илгирики башлиқи чуңчиң шәһириниң башлиқи бо шиләйгә мәркәзләшкән иди.

Шәйшәнбә күни хитай мәркизи һөкүмитини бо шиләйниң ахирқи вәзиписи хитай мәркизи сияси биюросиниң әзалиқидин елип ташланғанлиқини уқтуруши һәмдә бо шиләйниң аяли гу кәйләйниң қәстләп өлтүрүлүш җинайити билән әйиблиниши, икки айдин буян җәмийәттә тарқалған бо шиләйгә мунасивәтлик түрлүк пәрәзләрни риаллиққа айландурди.

Бирқанчә күндин буян чәтәл мәтбуатлирида һәм чәтәлләрдики хитай демократлириниң тор бекәтлиридә, бо шиләй һәм униң әң йеқин қоллиғучилиридин бири болған хитай сияси қанун комитетиниң мудири җу юңкаңға бо шиләй вәқәсиниң қандақ тәсир қилиши мүмкинлики һәққидики түрлүк мулаһизиләр көпәйди. Хитайниң һөкүмәт мәтбуатлирида болса, һәрқайси йәрлик һөкүмәт һәм органларниң хитай мәркизи һөкүмитиниң бо шиләй вәқәсини бир тәрәп қилиш усулини һимайә қилидиғанлиқи билдүрүлгән баш мақалиләр көпләп бесилди.

Хоңкоңда чиқидиған миңбав гезитиниң 12 - април күнидики санида елан қилинған бо шиләй вәқәси һәққидики мулаһизидә“ бейҗиң мәркизи һөкүмитиниң бо шиләйгә чарә көрүши, хитайда сияси җәһәттин ислаһат елип баридиғанлиқиниң йеңи бишарити”, “бу хитайниң юқири қатлам рәһбәрлик гуруһида өз - ара үзәңгә соқуштуруватқан хуҗинтав, вен җябав гуруһи билән җаң земин, җу юңкаң тәрәпдарлири оттурсидики һоқуқ талишиш күрүшидә җаң земин тәрәпдарлириниң мәғлубийитини көрсәтти” дейилди.

Чәтәлләрдики хитай демократлириниң тор бекәтлиридин бошүн қатарлиқларда елан қилинған хәвәрләрдә, бо шиләйниң вәзиписидин қалдурулуши, җаң земин тәрәпдарлиридин җу юңкаңға охшаш хитай әмәлдарлириға мунасивәтлик сәтчиликләрниң көпләп ашкарилинишиға сәвәб болуши мумкинлики илгири сүрүлди.

Бошүн тор бекитидә 12 - април елан қилинған “бо шиләй дираммиси әмди башланди, кейинки нишан җу юңкаң” сәрләвһәлик мақалидә, хитай мәркизи һөкүмитиниң юқири қатлимидики әмәлдарлар ичидә бо шиләйниң әң йеқинидики қоллиғучилириниң бири болған мәркизи сияси қанун комитетиниң мудири җу юңкаңниң нәччә йүз милйон йүән қиммитидики парихорлуқи, униң турмуштики чириклики шундақла униң бо шиләйгә бивастә буйруқ берип, хитай мәркизи һөкүмитидики вен җябав, ши җиңпиң, ваң яң, хе гочаң қатарлиқ хитай һөкүмитиниң юқири қатламдики әмәлдарлириниң телефон хатирилиригә аит учурларни оғрилиқчә топлап, хитай мәтбуатлирида һәм тор бекәтлиридә 200 нәччә мухбир һәм язғучиларни ялливелип ху җинтав тәрәпдарлирини һуҗум нишани қилғанлиқи қатарлиқ вәқәләр пакитлири билән баян қилинди.

Хәлқара мәтбуатларниң бу һәптидики хәвәрлиридиму бо шиләй вәқәси һәм хитайниң бундин кейинки вәзийити һәққидики мулаһизиләр көпләп берилди. Бу мулаһизиләрдә асаслиқи бу қетим вәзиписидин елип ташланған юқири дәриҗилик әмәлдар бо шиләй вәқәсигә четилип, йәнә қайси әмәлдарларниң вәзиписидин қалдурулуши мумкинлики, хитай рәһбәрлик қатлими ичидики җяң земин гуроһи билән ху җинтав гуруһи оттурисидики һоқуқ талишиш күришиниң бундин кейинки тәрәққияти һәм буниң хитайниң сияси түзүлмисидә қандақ өзгиришләрниң барлиққа келишигә сәвәб болуши мумкинлики һәққидики мулаһизиләр оттуриға қоюлди.

“вашингитон почтиси” гезитидә “бо шиләйниң әмилидин елип ташлиниши һәм униң хотуни гу кәйләйниң қәстләп өлтүрүш җинайити билән әйиблиниши, йеқинқи 10 йилдин буян хитайда йүз бәргән әң чоң сияси вәқә” дәп тәрипләнди. “нюйорк вақти” гезитидә, “әнгилийилик содигәрниң хитайдики юқири қатлам рәһбириниң аяли тәрипидин қәстләп өлтүрүлгәнлики һәққидики хәвәрниң ашкарилиниши, әзәлдин паклиқ һәм интизамчанлиқни тәшәббус қилип келиватқан хитай компартийиси тарихидики әң чоң сияси шәрмәндичилик вәқәси болди” дегән хәвәр бесилди. “вал стрет жорнили” да берилгән хәвәрдә хитайниң қанун саһасидики юқири дәриҗилик әмәлдари чуңчиң шәһәрлик сақчи идарисиниң башлиқи ваң лиҗүнниң өзиниң бивастә башлиқи һәм узун йиллиқ ширики бо шиләй һәққидики сәтчиликләрни америка консулханисиға ашкариливетиш арқилиқ өзини қоғдап қелишқа урунуп америка консулханисидин ярдәм тәләп қилиши қатарлиқлар хитай коммунист һөкүмити тәшәббус қилип келиватқан, коммунистик партийигә садиқ болуш, дөләт мәхпийәтликини сақлаш қатарлиқ низамларниң әмәлийәттә хитайдики қанунни иҗра қилғучи әмәлдарлар еңида һечқачан мәвҗүт әмәсликини көрситидиғанлиқи илгири сүрүлди. Әнгилийидә чиқидиған “телиграф гезити”дә, бу қетим вәзиписидин елип ташланған бо шиләйниң 1989 - йилидин буян, хитайниң юқири қатлам рәһбәрлик қатлимидики гуруһвазлиқ күришидә қурбанлиқ қилинған юқири дәриҗилик әмәлдарларниң 5 - си икәнлики тилға елинип, “алдинқи юқири дәриҗилик әмәлдарлар ичидә ху явбаң 1989 - йили 15 - април күни туюқсиз өлди, сабиқ хитай баш министири җав зияң 1989 - йили вәзиписин қалдурулуп таки өлүп кәткичә нәзәрбәнд астида яшиди, чен шитоң чен ляңйүләр түрмигә қамалди. Бо шиләй вәқәси хитайниң юқири қатлам рәһбәрлик гуруһи ичидики ички зиддийәтни йәнә бир қетим ашкарилиди” дегән баянлар берилди.

Уйғур аптоном район даирилириму хитайдики һөкүмәт мәтбуатлирида бо шиләй вәқәси һәққидә ипадә билдүрүп, хитай мәркизи һөкүмитиниң бо шиләй һәққидики қарарини һимайә қилидиғанлиқини билдүрди.

13 - Април күни елан қилинған“шинҗаңдики кадирлар һәм амма партийә мәркизи комитетиниң тоғра қарарини һимайә қилиду” сәрләвһәлик баш мақалидә “шинҗаңдики һөкүмәт кадирлири һәм амма партийә мәркизи комитетиниң қарарини һимайә қилимиз. Мәркизи һөкүмәтниң йолдаш бо шиләйниң еғир дәриҗидә интизамға хилаплиқ қилиш вәқәсини дело турғузуп тәкшүрүши һәмдә сақчи тармақлириниң әнгилийә пуқраси неел хейвудниң өлүм вәқәсини қанун бойичә қайта тәкшүрүшкә орунлаштуруши шинҗаңдики кәң ишчи - хизмәтчи, кадирлар һәм амма тәрипидин бирдәк қоллашқа еришти” дегән баянлар берилди.

Хитай вәзийитини көзәткүчиләр бо шиләйниң вәзиписидин елип ташлиниш вәқәси һәққидә тохтилип, бу вәқәниң хитайниң әмәлдарлар қатлими ичидики һоқуқ талишиш күришиниң намайәндиси болупла қалмастин, бәлки 1976 - йили хитайда “4 кишилик гуроһқа зәрбә бериш” һәрикити, 1989 - йилдики хитай оқуғучилириниң демократийини тәләп қилиш һәрикитиниң тйәнәминдә бастурулуш вәқәси қатарлиқлардин кейин, хитайда йүз бәргән йәнә бир қетимлиқ сияси вәқә икәнликини тәкитлиди.