Президент буш яң җйечигә кишилик һоқуқ вә әркинлик тоғрисидики қаришини билдүрди

프라하의 부시 대통령

 Бу меһман хитай ташқи ишлар министири яң җйечи болуп, буш яң җйечигә кишилик һоқуқ вә әркинлик тоғрисидики қаришини билдүргән.

Америка президенти җорҗ буш дуня уйғур қурултийи рәиси рабийә қадир вә америкидики 4 нәпәр хитай демократчини ақсарайда күтүвалған сәйшәнбә күни, ақсарай йәнә америкида зиярәттики хитай ташқи ишлар министири яң җйечини күтүвалған иди. Лекин ақсарай яң җйечиниң ақсарай зиярити билән президент бушниң рабийә қадир ханим қатарлиқларни күтүвелишниң охшаш бир күнгә тоғриланғанлиқи мәқсәтлик орунлаштурушмиду яки бир тасадипилиқмиду? дегән гуманларни чүшәндүрмиди.

Президент буш рабийә қадир ханим вә америкидики 4 нәпәр хитай демократик паалийәтчисини күтүвалған шу күни, хитай ташқи ишлар министири яң җйечи күнтәртиптики зиярәт пиланиға асасән президент бушниң дөләт хәвпсизлик мәслиһәтчиси стифан хадлей билән сөһбәт өткүзүш үчүн ақсарайға кәлгән иди. Сөһбәт хадлейниң ақсарайдики ишханисида өткүзүлгән болуп, хадлей билән яң җйечи сөһбәт өткүзүватқанда президент буш яң җйечи билән көрүшүп қойғили йиғин мәйданиға киргән.

Ақсарайниң баянатчиси дана пәрино ханим президент бушниң яң җйечи билән көрүшкәнлики үстидә тохтилип, бушниң яңға олимпик йиғини хитайға кишилик һоқуқ вә әркинлик мәсилисидики сәмимийитини көрситишкә пурсәт ата қилғанлиқи тоғрисида өз пикирини билдүргәнликини ашкарилиди. Дана пәринониң әскәртишигә қариғанда, президент буш йәнә, хитай - америка мунасивитиниң йеқинқи тәрәққияти үстидә пикир билдүргән шундақла олимпикниң мувәппәқийәтлик болушини күтидиғанлиқини тәкитлигән.

Шинхуа ахбарат агентлиқиниң бу һәқтики бир хәвиридә, яң җйечиниң кишилик һоқуқ вә диний әркинлик мәсилилиридә хитайниң баравәрлик, өз ‏ - ара һөрмәт қилиш вә бир ‏ - бириниң ички ишлириға чат керимәслик асасида америка билән үзлүксиз пикир алмаштурушни халайду, дегәнликини илгири сүрди. Америка дөләт хәвпсизлик мәслиһәтчиси стифан хадлей билән хитай ташқи ишлар министири яң җиечи шу күни йәнә вашингтондики америка илмий тәтқиқат оргини вудров вилсон мәркизидә "америка - хитай кессингир иниститути" ниң қурулуш мурасимиға қатнашқан.

Ақсарайниң баянатчиси дана пәрино, президент буш яң җиечи билән көрүшкән шу күни униң харрий ву, вей җиңшиң, рабийә қадир, гоң шавшя вә баб фулар билән хитай кишилик һоқуқ вәзийитидики әндишә қозғаватқан мәсилиләр үстидә музакирә елип барғанлиқини, бушниң бейҗиңға барғанда бу мәсилиләрни оттуриға қойидиғанлиқиға вәдә қилғанлиқини билдүрди. Пәрино мундақ дәйду": президент олимпик үчүн бейҗиңға барғанда бурун даим хитай әмәлдарларға әскәртип кәлгәндәк бу қетим йәнә әркинлик чақириқини биргә елип баридиғанлиқини билдүрди. У бу затларға хитай башлиқлар билән алақидә болуш униңға америкиниң мәйданини ипадиләш йәни һечкимниң кишилик һоқуқ вә диний әркинлики рәт қилинмаслиқи керәк, дегән қаришини йәткүзүшкә пурсәт яритиду, дәп қарайдиғанлиқини әскәртти," дәйду.

Президент буш хитай рәһбәрлиригә йәткүзүшкә вәдә бәргән бу тәләп вә тәклипләр немиләрни өз ичигә алиду ? рабийә қадир ханим бушниң бейҗиңда олимпик бихәтәрликини баһанә қилип, уйғурларға зәрбә беришни тохтитиш, олимпик баһанисида қолға елинғанларни қоюветиш, сиясий мәһбусларға өлүм җазаси беришни бикар қилишни оттуриға қоюшни шундақла гуәнтанамодики уйғурларни америкиға қобул қилишни тәләп қилғанлиқини билдүрмәктә. Дана пәрино бушниң қобул қилишиға еришкән бу затларниң бу чақириқни хитай рәһбәрлиригә йәткүзүлүпла қалмай, бушниң хитай хәлқиғә йәткүзүшини тәләп қилғанлиқини билдүрди.

Яң җйечи билән стифан хадлейниң ақсарайдики сөһбитидә қайси мәсилиләрниң музакирә қилинғанлиқи елан қилинмиди. Лекин хадлей билән яң җйечи шуни күни вашингтондики илмий тәтқиқат оргини вудрав вилсон мәркизидә "кесингер америка - хитай иниститути"ниң қурулуш мурасимиға қатнашқан болуп, мурасимидики сөзидә яң җйечи хитайниң кишилик һоқуқ саһәсидә зор илгириләшкә еришкәнлики, хитай - америка арисидики ихтилапларни бир тәрәп қилишниң йоли диалог икәнликини тәкитлигән. яң җйечи хадлей билән көрүшүшниң бир күн алдида йәни дүшәнбә күни америка ташқи ишлар министири райис билән сөһбәт өткүзгән иди.

Америка ташқи ишлар министирлиқи баянатчиси шон меккормак, райис билән яң җйечиниң олимпик йиғини, шималий корийә, японийә вә сода мәсилилирини музакирә қилғанлиқини ашкарилиди. Президент буш келәр дүшәнбә күни бейҗиң олимпик йиғининиң ечилиш мурасимиға қатнишиш үчүн йолға чиқиду. Лекин у бейҗиңға бериш сәпиридә алди билән җәнубий корийә вә тайландларни зиярәт қилиши мумкин.

Америкидики анализчилар бушниң рабийә қадир ханим вә хитай демократик паалийәтчилирини қобул қилғанлиқини "диққәткә сазавәр " бир вәқә, дәп анализ қилишқан. Вашингтондики истратегийә вә хәлқара тәтқиқат мәркизиниң юқири дәриҗилик тәтқиқатчиси дерейк мишелл ақсарайдики учришишни "олимпик һарписида хитайниң йеғириға тәккәнлик " дәп тәриплигән. У, "вашингтон почта гезити" ниң хәвиридики мулаһизисидә "хитайниң нәзиридә президент учрашқан бу кишиләр хитайни қалаймиқан қиливатқан вәқә туғдурғучилардур... Бу көрүшүш хитайни нахуш қилипла қалмай, униң беридиған сигнали уларни хуш қилмайду " дәп көрситиду.

Президент буш демократик затлар билән ақсарайда көрүшкән шу күни америка охаю штатиниң кливеланд районидики линкон електирик ширкитини зиярәт қилған болуп, у ширкәт хизмәтлиригә сөзлигән нутуқида 2002 ‏ - йили романийини зиярәт қилған вақтидики бир еғиз сөзини йәнә тәкитлигән. Буш " әгәр сиз маңа охшаш әркинликниң универсаллиқиға ишәнсиңиз, һәр саһәдики хәлқләрниң пурсәт берилсә, әркин җәмийәттә яшаш үчүн тиришидиғанлиқиға һәйран қалмаң " дегән.