Qirghizistanda chégra weziyitining keskinlishishige kim eyiblik?...

Xewerlerdin melum bolushiche, buningdin ilgirimu chégrada oq étish weqeliri yüz bergen bolup, uningdin zerdab chekkenlerning sani bara-bara ösüwatmaqta. Bu ikki türkiy tilliq memliket chégrasidiki toqunushlar pat yéqinda bir terep qilinmaydighan bolsa hem chégra mesilisi hökümet we dölet rehberliri derijiside muhakime qilinip, birer qarar élinmaydighan bolsa, bu weziyettin üchinchi bir küchlerning paydilinip kétish éhtimalliqining barliqi otturigha qoyulmaqta. Hazir weziyetning munchilik keskinliship kétishige kimning eyiblik ikenliki heqqide söz bolmaqta.

Yéqinda “Séntir asiya” tor bétide élan qilin'ghan bégayim talantbékowaning “Achchiq siyaset: soxtiki toqunushqa tashqi küchler arilashqanmu?” dégen témida maqale élan qilin'ghan bolup, uningda qirghizistanning bir qatar jem'iyet erbabliri, analizchiliri we bashqilarning mezkur weqege munasiwetlik pikir, texminliri bérilgen idi. Ularning köpinchisi chégra rayonlirida orun alghan bu teqlittiki weqelerning kélip chiqishida memliket rehberlikining jawabkar ikenliki ilgiri sürülgen.

Jem'iyet erbabi qubanichbék isabékof sowét ittipaqi ghulap, köpligen musteqil memliketlerning öz chégralirini éniqlap békitkenlikini eskertip, emdi qirghizistanning chégra mesilisining mushu kün'giche hel qilinmighanliqini döletning ilgiriki we hazirqi rehberlikige yüklidi. U mundaq dégen: “Qandaqla bolmisun, prézidént kelsun, u birinchi nöwette chégra mesilisini hel qilishi lazim. Chünki addiy xelq japa tartmaqta.” q. Isabékof bügünki künde qirghizistanning peqet xitay we qazaqistan bilen chégra mesiliside kélishkenlikini, emdi özbékistan we tajikistan bilen bolsa, ehwalning éghir ikenlikini bildürgen. U pat arida ikki memliketning qanuniy jehettin toghra qarar élishni hem buninggha qazi süpitide rusiye we qazaqistanni teklip qilish lazimliqini ilgiri sürgen.

Emdi analizchi toktogul kakchékéyéf chégra mesilisining türkistan memlikitining qurulushi dewridin, yeni sowét hakimiyiti ottura asiya jumhuriyetlirining chégralirini belgilesh dewridin bashlan'ghanliqini éytidu. U, buning aqiwitide qirghizistanning enjan, merghilan we naman'gen rayonlirining özbekistan'gha ötüp kétip, bügün shuning mesilisi chiqiwatqanliqini körsetken. 1989-Yili batkénda, 1990-yili oshta, 2010-yili bolsa, osh we jalal'abadta yüz bergen qanliq weqelerning qirghiz rehberlirining mes'uliyetsizlikige munasiwetlik ikenlikini otturigha qoyghan. U bu mesilini hel qilish üchün, rusiyidin xeritilerni, sowét dewridiki höjjetlerni élip, mesilini yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati memliketlirining rehberliri derijiside qarap, buni ispatlash mumkinlikini, mushu shara'itta özbékistanning bu teshkilattin bikargha chiqip ketmigenlikini eskertidu.

Prézidéntning étniklar ara munasiwetlerni tertipke sélish boyiche meslihetchisi émilbék qaptaghayéf sox, worux we shahimerdan rayonlirining sowét ittipaqidin qalghan “Bash aghriqi” ikenlikini eskertip, hazirche bu yerlerni yanduruwélishqa bolidighanliqini, buning üchün chégralarni memliketler ara belgilesh ishlirini téz arida tamamlap, simlar bilen qorshash, chégra we bajxana ponkitlirini qoyush lazimliqini teklip qilidu. É. Qaptaghayéf 20 yil ichide bu mesilining ilgiri basmighanliqini aqayéf we baqiyéflarning siyasiy iradisining kemchillikidin bolghan, deydu. U shundaqla ikki memliket teripidin birleshken komissiye qurup, uning emeliy ishi netijiside chong toqunushning aldini élish mumkinlikini ümid qilghan. Jem'iyet erbabi miroslaf niyazofmu shundaq pikirni otturigha qoysa, zhokorku kénésh députati tokon mamitof chégrini belgilesh ishliri tamamlanmighuche mundaq toqunushlarning yenila yüz béridighanliqini, soxtiki toqunushqa özbékistanning alaqisi yoq ikenlikini, belki bu yerde qirghizistan we özbékistan arisida öchmenlik tughdurushqa tirishiwatqan üchinchi bir küchlerning bar ikenlikini bildürgen.

Emdi yuqirida atalghan tor bette bésilghan “Qirghizistanning chégra japaliri qachan toxtaydu?” maqalisining aptori aqilay üsüpbayéwa xelqning chégra toqunushliri aqiwitidin mushu waqitqiche heqiqiy musteqilliqning ewzellikini qan'ghiche körmigenlikini yoshurmighan. U chégra toqunushliri sewebidin köpligen a'ililerning buzulup, balilarning yétim qalghanliqini échinishliq bilen esleydu hem özbékistan we qirghizistan otturisida 50 ke yéqin talashta qalghan rayonlarning barliqini eskertken. U bashqilar qatarida chégralarni belgilesh ishlirining pütmigenlikidin, toqunushlarning kélip chiqiwatqanliqini bildüridu we bu mesilini hel qilishqa addiy xelq emes, belki yuqirida oltarghan emeldarlar qadir ikenlikini otturigha qoyghan.