Чеграсиз мухбирлар тәшкилати явропа иттипақини хитайниң учур контроллуқиға қарита ениқ позитсийә тутушқа чақирди

Мәркизи париждики хәлқара ахбарат әркинлик оргини‏- чеграсиз мухбирлар тәшкилати, хитай компартийиси 18- қурултийи йепилған чаршәнбә күни баянат елан қилип, хитайниң қурултай мәзгилидә интернет вә ахбаратни контрол қилғанлиқи, өктичиләргә зәрбә бәргәнликини тәнқид қилди.
Мухбиримиз әркин
2012.11.15
shi-jinping-bashchiliqidiki-7-daimy-heyiti-305.jpg Хитай компартийиси мәркизи комитет сиясий бюросиниң ши җинпиң башчилиқидики 7 кишилик даимий әзаси. 2012-Йили 15-ноябир, бейҗиң.
AFP

Явропа иттипақини хитайниң учур әркинлик мәсилисидә ениқ позитсийә тутушқа чақирип мундақ дегән: гәрчә ху җинтав қурултайниң ечилишида “җуңго һәргиз ғәрб сиясий системисини өрнәк алмайду” дегән болсиму, биз хәлқара җәмийәт вә явропа иттипақини хитайда учур әркинликини алға сүрүшкә чақиримиз. Чүнки учур әркинлики ғәрб сиясий системисиға хас нәрсә әмәс. У кишилик һоқуқ универсал әһдинамисиниң 19 ‏- маддисида етирап қилинған түп әркинликтур.

Баянатта йәнә, чеграсиз мухбирлар тәшкилатиниң баш катипи кристоф делоир әскәртип: биз бу мунасивәт билән йеқинда нобел тинчлиқ мукапатиға еришкән явропа иттипақиниң омумий кишилик һоқуқ, учур әркинлик җәһәтләрдики үстигә алған мәсулийитини ада қилип, бу җәһәтләрдә хитайниң йеңи рәһбәрлиригә түрткә болушқа чақиримиз, дегән.

Чеграсиз мухбирлар тәшкилатиниң асия ишлириға мәсул хадими бенҗамин ишмаил радиомизға сөһбәт елан қилип, явропа иттипақиниң кишилик һоқуқни һәрқандақ сиясий, иқтисади сәвәбкә қурбан қиливәтмәсликни тәләп қилди.

У мундақ дәйду: явропа иттипақи хитай кишилик һоқуқ мәсилисини алдинқи орунға қоюши керәк. Бу бизниң явропа иттипақидин күтидиған үмидимиз. Гәрчә бизниң бәзи шүбһилиримиз болсиму, бирақ рәһбәрлик алмишиштин өзгириш болушини изчил күтүп кәлдуқ. Йүзму-йүз көрүшкәндә яки рәһбәрлик алмишиш һәққидә елан қилған һәрқандақ баянатида, өзгириш елип беришқа чақириқ қилиш явропа иттипақиниң вәзиписи. Улар йәнә, хитай билән қандақ ишларни қилиш, қандақ мунасивәтни алға сүрүш арзуси барлиқини билдүрүши лазим. Хитай билән явропа иттипақи кишилик һоқуқ диалоги елип бериватқанға узун йил болди. Улар мәзкур мәсилини хитай йеңи рәһбәрлириниң алдиға қоюши керәк. Биз явропа иттипақини хитайға күчлүк тәләп қоюшқа, һәрқандақ сиясий, иқтисади сәвәбни дәп, кишилик һоқуқни қурбан қилмаслиққа чақиримиз.

Хитай компартийиси 18‏- қурултийи чаршәнбә күни ахирлишип, йеңи тәшкил қилинған мәркизи комитет пәйшәнбә күни ши җинпиң башчилиқидики 7 кишилик сиясий бюро даимий һәйәтлирини елан қилған. Көзәткүчиләрниң илгири сүрүшичә, йеңи тәшкил қилинған сиясий бюро даимий һәйәтлириниң ичидә сиясий пикри консерватип шәхсләр көп санлиқни игилигән болуп, бу ши җинпиңниң сиясий ислаһат елип беришини үмид қилғучилар үчүн иҗабий сигнал әмәс.

Чеграсиз мухбирлар тәшкилати баянатида, ши җинпиңни омуми йүзлүк сиясий ислаһат елип беришқа чақирип, бирақ 18‏- қурултайға ахбарат чәклимиси қоюлғанлиқи, буниң билән кишиләрдики хитайниң ахбарат әркинликигә һөрмәт қилишиға болған үмидварлиқ суслашқанлиқини билдүргән.

Бенҗамин ишмаилниң билдүрүшичә, хитай йеңи рәһбәрлириниң сиясий ислаһат елип бериши шүбһилик.

У: қурултай мәзгилидә қолға елиш вә чәклимә давамлиқ йүз бәрди. Ху җинтав вә башқа хитай рәһбәрлириниң қурултай җәрянида қилған қилған бәзи сөзлири, кишини шүбһиләндүриду. Мәсилән, ху җинтавниң ғәрб сиясий системисини һәргиз өрнәк алмаймиз, дегән сөзи кишини әндишигә салиду. Чүнки у бу арқилиқ хәлқара өлчәмләрни тәтбиқ қилмайдиғанлиқини билдүрди. Ғәрб җәмийити хәлқара өлчәмләрни һөрмәт қилиду вә униңға риайә қилиду. Биз шуни қәйт қилмақчи, биз қоғдаватқан асаси кишилик һоқуқ вә әркинлик һәрқандақ бир ғәрб сиясий системисиға мәнсуп нәрсә әмәс. У дунядики һәрқандақ дөләт вә һөкүмәт һөрмәт қилишқа тегишлик универсал қиммәт. Шуңа бизниң бәзи шүбһилиримиз бар. Ши җинпиң билән ли кечяң башқиларға қариғанда азрақ консерватип, дәп қаралсиму, җяң земин гуруһиға мәнсуп болмисиму, бирақ ши җинпиңниң тибәт һәққидә қилған сөзлири кишидә әндишә қозғайду, дәп көрсәтти.

Чеграсиз мухбирлар тәшкилатиниң баянатта илгири сүрүшичә, хитай һөкүмити қурултай мәзгилидә интернет контроллуқини күчәйтип, нурғун хитай микро блоглирини тақаш, Google вә Gmail гә киришни тосупла қалмиған. Улар йәнә, барлиқ тәдбирләрни қоллинип, тибәт һәққидики хәвәрләрни пүтүнләй контрол қилған. Контроллуқ мислисиз дәриҗигә йетип барған. Чеграсиз мухбирлар тәшкилатидики бенҗамин исмаил, бу хил контроллуқниң уйғур елидә охшашла еғирлиқини билдүрүп, хитайниң мәзкур райондики сияситини тәнқид қилди.

У мундақ дәйду: уйғур райони учур қаттиқ контрол қилинған районларниң бири. Бу хил контроллуқ даим җәмийәт тәртипини қоғдаш, қалаймиқанчилиқтин сақлиниш дегәндәк бихәтәрлик җәһәттики еһтияҗни баһанә қилип йолға қоюлуп кәлди. Уйғур ели билән ички моңғул охшашла көпләп һәрбий орунлаштурулған районлар. Бу икки районда охшашла алақә вә ахбарат наһайити қаттиқ контрол қилиниду. Уйғурларниң паалийәт сорунлири вә тор бәтлири қаттиқ тәқиб қилинип, йәрлик һөкүмәт тәнқид қилинған һәр қандақ учур дәрһал бастурулуп кәлди. Учур йоллиғучилар көп һалларда қолға елиниду. Бу районниң вәзийити хитайниң бейҗиң, шаңхәй қатарлиқ шәрқидики шәһәрләргә қариғанда наһайити җиддий.

Чеграсиз мухбирлар тәшкилати һәр йили дуняниң ахбарат әркинлик әһвали һәққидә доклат елан қилип, хитайниң интернет вә ахбаратни контрол қилиш сияситини тәнқид қилип кәлгән. Мәзкур тәшкилат 2012‏- йиллиқ доклатида хитайни өзбекистан, шималий корийә, куба, иран қатарлиқ интернетқа дүшмән, 12 дөләтниң бири, дәп елан қилған.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.