Choshqa zukamidin qandaq saqlinish kérek?

29 - Aprél küni béyjing kochilirining biride choshqa zukamidin mudapie körüp maska taqiwalghan bir yoluchining körünüshi.

Dunya sehiye teshkilati choshqa zukamining dunya xaraktérlik apetke aylan'ghanliqini bayan qilmaqta. Bir nechche kün ichide mezkur yuqumluq késellikning yer shari xaraktérlik keltürüp chiqarghan apet derijisi 5 - derijige kötürülüshi mumkin. Insaniyet choshqa zukami wehimisige duchar boluwatqan ushbu jiddiy peytte, hemmining deslepte oylaydighini, mezkür ötkür yuqumchan wirustin yuqumlinishtin qandaq saqlinish elwette.

Adette pesil almashqan nöwettiki bash bahar mezgilide, köpinche kishiler asanla her türlük nepes yoli késelliklirige, zukamgha oxshash jiddiy yuqumluq késelliklerge giriptar bolup qalidu, halbuki nöwette, choshqa zukamidin ibaret ejellik yuqumluq zukam wirusining dunyada jiddiy tarqiliwatqanliq xewiri tarqalghandin buyan, bash aghrish, burni éqish, géli aghrish, qizish qatarliq zukam alametliri körülgen kishilerde adettin tashqiri ensizlik peyda qilmaqta.
Düshmen qanche sirliq bolsa shunchilik qorqunchluq bolidu. Insanlar choshqa zukamigha taqabil turushtin burun elwette bu késelni tonushi kérek.

 Choshqa zukami digen qandaq késellik?

Choshqa zukami A tipliq H1N1 yuqumluq zukam wirusi bolup, u asasen choshqa we ademler arisida tarqilidu. Bezi menbelerge qarighanda, bu xil tiptiki zukam wirusi 1930 - yili tunji qétim choshqidin tépilghan.

Tuni qétim insanlargha yuqushi 1988 - yili 32 yashliq hamildar bir ayalda bayqalghan bolup, u késellik wirusini yuqturuwilip 8 kündin kéyin ölüp ketken.
Choshqa zukami qaysi xil yollar bilen yuqidu?
Choshqa zukami wirusi asasen mezkür wirus bilen yuqumlan'ghan adem yaki choshqilarning nepes yolidin ajratqan suyuqluqliri, ular teripidin bulghan'ghan muhit, yem xeshek, su, chashqan, puraq, pasha qatarliqlar arqiliq yuqidu.

Bu wirus bashqa yuqumluq zukam wiruslirigha oxshash yaz, etiyaz, küzge oxshash kélimat özgirishi bir qeder turaqsiz bolghan mezgillerde asan tarqilidu. Asan yuqturuwalghuchilar balilar hem yashan'ghanlar.

Bu késel choshqa göshi istimal qilishtin yuqamdu?

Mutexessisler bu so'algha yaq dep jawab béridu, tetqiqatlargha qarighanda, choshqa zukami wirusi 160 séltsiye giradustin yuqiri giradusqa berdashliq bérelmeydiken. Insanlar pishurulghan choshqa göshini yiyish arqiliq bu xil wirusni yuqturuwalmaydiken.

Mutexessisler gerche choshqa göshi yiyish bilen choshqa zukamidin yuqumlinishning biwaste munasiwiti barliqini inkar qiliwatqan bolsimu, emma mezkür zukam wirusining esli menbesi hazirche éniqlanmidi, shundaqla bu wirus choshqidin insan'gha, insandin insan'gha we choshqigha yuqidu. Bolupmu mezkür wirustin yuqumlan'ghan choshqilardin biwaste insan'gha yuqush xetiri téximu yuqiri.

Insanlarchoshqa zukamidin yuqumlan'ghanda qandaq alametler körülidu?

Insanlar choshqa zukamidin yuqumlan'ghanda körülidighan késellik alametliri asasen adettiki yuqumluq zukamning alametliri bilen oxshash bolup, bimarlarda tuyuqsiz qizitmisi örlesh, yötülüsh, halsizlinish, ishtihasi tutulush, burni éqish, béshi qattiq aghrish qatarliq belgiler körülidiken.

Emma adettiki zukamgha taqabil turalaydighan dorilarning, waksénlarning héchqaysisi bu xil choshqa zukami wirusi bilen élishalmaydiken.

Choshqa zukamigha dora barmu?

Gerche hazirghiche choshqilar arisidiki yuqumluq zukam wirusigha qarshi waksina bolsimu, emma insanlar arisida tarqiliwatqan choshqa zukami wirusigha qarshi waksin téxi teyyar emes, shundaqtimu choshqa wirusi bilen yuqumlan'ghanlarni dawalashta baktériyige qarshi köp xil birikme dorilar bilen dawalash élip bériliwatidu, shundaqla buning ünümi kürüldi, mutexessisler yuqumdarlarning qanche burun dawalansa hayatini qutquzush éhtimalliqining shunche yuqiri bolidighanliqi bildürmekte.

Dunya sehiye teshkilati choshqa zukamining yer shari miqyasida keng tarqilishni keltürüp chiqirishi mumkinlikini agahlandurghandin bashqa, késel tarqalghan rayonlarda ishikni étiwélip mudapi'elinish usulini qollinishqa intayin kéchikkenlikini bayan qildi. Dunya sehiye teshkilati mutexessislirining bayaniche,choshqa zukamining waksinisini köp miqdarda yasap tarqitish üchün az dégende töt aydin alte ayghiche waqit kétidiken. Gerche bu xewer choshqa zukamining keng da'iride tarqilishini pat arida tosap qélishtin anche ümid bermisimu, emma bu choshqa zukamidin saqlan'ghili bolmasliqttin dérek bermeydiken.

Uning xetiri qaysi derijide?

Adette choshqa zukamining keltürüp chiqiridighan késellik alametliri ikki kündin yette kün'giche éniq melum bolmighanliqtin, kishiler asan qaymuqup qalidiken. Eger deslep qizitmisi örleshke oxshash alametler körülgen haman derhal tekshürüp dawalashqa amal qollanmighanda késellik wirusi téz arida nepes yoli, öpke hetta yürek muskoligha hujum qilip insanlarning hayatigha zamin bolidiken.

Xelq'arada insanlargha kélidighan apetlerning agahlandurush derijisi 6 bolup, dunya sehiye teshkilatining choshqa zukamining tarqilishigha qarita békitip élan qilghan apet derijisi 4 -derije.

Bu choshqa zukamining insan hem choshqilar arisida öz ‏ - ara yuqumlinishning insanlar arisida rayon xaraktérlik yuqumlinishni keltürüp chiqiralaydighan haletke ötkenlikini körsitidighan bolup, dunya sehiye teshkilati agahlandurush derijisini bir nechche kün ichide 5 - derijige kötürüshni oylashmaqta. Beshinchi derije bolsa késellik wirusining dölet hem rayondin atlap yer shari xaraktérlik tarqilishqa yene bir qedem alghanliqidin dérek béridu.

Qandaq qilghanda bu ejellik zukamning aldini alghili bolidu ?

Mutexessislerning agahlandurushiche, yeni insanlar choshqa zukamidin saqlinish üchün eng awwal turmushta shexsi hem ammiwi taziliqqa alahide ehmiyet bérishi kérek. Yeni muwapiq aram élishqa, yéterlik ozuqlinishqa ehmiyet bérish, sirttin öyge kirgende, ammiwi sorunlarda bolghanda qolini sopunlap yuyush, bolupmu ammiwi ishlitilidighan nersilerni tutqandin kéyin, biwaste éghiz, burun, közge qol tekküzmeslik.

Choqum qolini pakize yuyghandin kéyin tutush yaki ghizalinish, yötelgende aghzini tosush, zukamgha oxshash késellik alametliri körülgen haman ammiwi sorunlargha bérishtin toxtash, doxturgha körünüsh qatarliq tedbirlerni qollinishi zörür. Gerche bu tedbirlerning choshqa zukamining tarqilishini pütünley tosap qélishta roli cheklik bolsimu, yenila choshqa zukamining peyda qilidighan xetirini eng töwen chekke chüshürüshke yardimi bolidu.