Dalay lamaning gérmaniye ziyariti axirlashti

Gérmaniye uchur wasitiliridiki melumatlargha köre, dalay lama 23-awghust küni héssén fédiral jumhuriyitining merkizi wésbadinda gérmaniye, en'gliye, gollandiye, firansiye, shiwétsiye, shiwétsariye qatarliq döletlerdin kelgen 60tin artuq xitay muhajirlar wekiller ömiki bilen söhbet ötküzgende, Uyghurlar toghriliq söz qisturup ötken. U sözide “Xitay hökümiti Uyghur éligha herbiy küch yötkep, Uyghurlarni qattiq basturushqa bashlidi. Bu, mesile hel qilishning yoli emes. Bundaq qattiq basturushlar ziddiyetni téximu ötkürleshtürüwétidu” dégen. Dalay lama yene amérikida burun rabiye qadir xanim bilen uchrashqanda, xitay hökümitining uni “Milliy bölgünchi bilen körüshti” dep eyibligenlikini tilgha alghan. U bu heqte toxtilip, özining rabiye xanimgha ottura yol siyasitini tonushturghanliqini we ikkisining qandaq qilghanda milliy hoquqlirini tinchliq bilen qolgha keltürgili bolidighanliqi heqqide sözleshkenlikini, qa'ide boyiche, buning üchün xitay hökümitining özige rehmet éytishi kéreklikini sözligen.

Dalay lama Uyghur siyasiy pa'aliyetchiliri bilen uzun yillardin buyan alaqe qilip kéliwatqan bolup, ilgiri d u q ning sabiq re'isi erkin aliptékin ependi bilen köp qétim uchrashqan. Kéyin rabiye xanim bilen amérikida söhbetler élip barghan. Uyghurlar dalay lamani teqdirdash bir milletning dahiysi we Uyghurlarning dosti, dep qaraydu. Dalay lamaning bu qétimqi ziyariti heqqide d u q bash katipi dolqun eysa ependi öz qarashlirini bildürüp ötti.

Dalay lama bu qétimqi gérmaniye ziyariti jeryanida özining ottura yol siyasitidin waz kechmeydighanliqini, xitay-tibet otturisidiki mesililerni di'alog bilen hel qilishni xalaydighanliqini tekrarlidi hemde xitay xelqini tibet herikitini qollashqa chaqirdi. Tibetliklerning 1974-yilidin bashlap musteqilliqtin waz kéchip, aliy aptonomiyini tallighanliqini, 1979-yili özining bir wekili béyjinggha barghanda, ding shyawpingning “Musteqilliqtin waz kechsenglar, hemme mesile toghriliq sözlisheleymiz” dégenlikini, biraq hazirqi xitay rehberliri bilen sözleshkili bolmaywatqanliqini éytqan.

Tibet yazghuchisi jamyang norbu teripidin tüzülgen “Tibet musteqilliqining tarixi heqiqetliri” namliq kitabta otturigha qoyulghan pikirler we tarixi pakitlar dalay lamaning tinchliq teshebbusigha anche uyghun kelmeydu. Kitabta tilgha élin'ghan “Chet'el herbiy küchlirining tajawuzchiliqi tinchliq bilen azad qilish hésablanmaydu” namliq téma astida tibetliklerning tinchliqqa tayanmighan qarshiliq heriketliri mundaq bayan qilinid:
-1950-Yili 1-ayning 22-küni maw zédung stalin bilen körüshüp, özlirining tibetke kirishini qollishini telep qilghanda, stalin “Sizning tibetke bésip kirmekchi bolghiningiz yaxshi bir ish, tibetlikler boysundurulushqa mohtaj” dégen. 1950-Yili 10-ayning 5-küni xitay azadliq armiyisining 40 mingdin artuq eskiri tibet chégrisi bolghan jinshajang deryasi sahiligha tuyuqsiz tajawuz qilip kirdi. Bu jay 1933-yilidin buyan xitay-tibet otturisidiki urush toxtitish biterep liniyisi idi. Tibetning bu jayda 3500 eskiri we 2 ming kishilik partizanlar etriti bar idi. Xitay armiyisining hujumigha qarshi tibet armiyisi axirqi bir adem qalghuche dégüdek qeyserlik körsitip jeng qilghan. Jengde 10 mingdin artuq tibetlik ölgen. Esirler haqaretlen'gen we öltürülgen.

“Chet'el herbiy küchlirining tajawuzchiliqi tinchliq bilen azad qilish hésablanmaydu” namliq téma astida yene shundaq bayanlar orun alghan:
-1956-Yili tibette zor qozghilang partlidi. 1959-Yili 3-aygha kelgende, bu qozghilang pütün tibet rayonigha kéngeydi. Tibet partizanlirining qarshiliq heriketliri amérika merkizi axbarat idarisining qollishi astida taki 1974-yilighiche dawamlashti. Xitay hökümitining qattiq basturushliri dawam qiliwatqan bolsimu, tibetliklerning qarshiliq heriketliri 1987-yili we 1990-yili hemde 2008-yillirimu yene meydan'gha keldi. Mana bular, tibet xelqining qarshiliq heriketlirining ezeldin toxtap qalmighanliqini, hetta bügün'ge qeder dawamlishiwatqanliqini bildüridu.

“Tibet musteqilliqining tarixi heqiqetliri” namliq kitabta otturigha qoyulghan pütün pikirler we deliller tibetning musteqilliqigha mensup bolup, gerche dalay lama dawamliq aliy aptonomiye telipini tekitlep tursimu, emeliyette tibetliklerning musteqilliqni arzu qiliwatqanliqi we tibetning musteqil bolush heqqige tamamen ige ikenliki yorutup bérilgen.