Dalay lama xitayni tibette medeniyet qirghinchiliqi yürgüzüwatidu dep eyiblimekte

Roytrs agéntliqining bayan qilishiche, bügün mongghuliyining ulanbator shehiride mongghul ahaliyliri tibetlerning diniy dahiysi dalay lamani qizghin qarshi aldi. Mongghuliye memliketlik budda dini merkizining mes'uli, gandan maxayana ibadetxanisining bash riyasetchisi danbérla ning bayan qilishiche, dalay lama mongghuliyidiki budda dini jama'itining telipige bina'en teklip qilin'ghan. Mongghuliyide lama dinining étiqadchiliri nahayiti köp, uning bu qétimqi mongghuliye ziyariti sap diniy pa'aliyet.

Ulanbator uniwérsitéti xelq'ara munasiwetler bölümining ish béjirgüchisi gannaning bayan qilishiche, dalay lamani mongghuliyide qizghin qarshi almaydighan birmu mongghul bolmisa kérek. Dalay lama hazir barghanliki jayda cheksiz qizghin qarshi élin'ghan, hemme adem dalay lamaning bashlamchiliqida nom oqughan. Hazir yene mongghuliyining her qaysi jayliridin dalay lamagha salam bérish üchün kéliwatqan, dalay lamadin nom anglash üchün budda ibadetxanilirigha kélip toplan'ghan adem intayin köp.

Tünügün dalay lama yaponiyede diniy pa'aliyet ötküzüp, xitayni hazir tibette medeniyet qirghinchiliqi élip bériwatidu, dep eyibligende, xitay hökümiti derhal heriketlinip, qattiq ghezep bilen yaponiyige öktemlik qilghan idi. Yaponiyining dalay lamani teklip qilghanliqigha qattiq naraziliq bildürgen idi. Hetta dalay lama bilen shexsiy munasiwet boyiche körüshken yaponiye bash ministirining diplomatiye we dölet mudapi'e ishliri boyiche alahide meslihetchisi akixisa nagashimanimu, bu weqeni xitaygha chüshendürüshke mejburlighan idi.

Dalay lama bügün mongghuliyini ziyaret qilishqa bashlighanda, xitay yene mongghuliyige öktemlik qilishqa bashlidi. Xitay bayanatchisi xung léy bügünki bayanatida qattiq teleppuz bilen, dalay lamaning meqsiti tibetni xitaydin parchilap chiqip kétish, xitay her qandaq döletning dalay lamagha sözleydighan munber hazirlap bérishige yol qoymaydu, xitay hökümiti mongghuliyining dalay lamani teklip qilish qararigha qet'iy qarshi turidu, dep jakarlidi.

Birleshme agéntliqining bayan qilishiche, bu yil 6‏-ayda mongghuliye bilen istratégiyilik hemkarliq kélishimi imzalighan xitay hökümiti hazir, dalay lamaning pa'aliyitini cheklesh heqqide mongghuliye bilen jiddiy sözleshmekte. Dalay lama 2002‏-yili mongghuliyini ziyaret qilghandimu, xitay hökümiti jiddiy qarshiliq bildürüp, mongghuliyidin ötidighan xelq'araliq poyizni ikki kün toxtitip qoyghan idi.

B b s ning bayan qilishiche, mongghuliye qatnash ministiri batatorga, dalay lamaning bügünki diniy pa'aliyitini ulanbatorning sehrasidiki xitay binakarliri salghan heshemetlik tenterbiye meydanida élip bérishni orunlashturghan. Dalay lama bügün bu chong tenterbiye meydanida nom sözligende yene, xitayni tibette medeniyet qirghinchiliqi élip bériwatidu dep eyibligen shundaqla san-sanaqsiz mongghul ibadetchilirige bashlamchiliq qilip, tibetlerning diniy erkinlikini qolgha keltürüsh üchün özige ot qoyghan tibet rahiplirining rohigha du'a qilghan.

Wéki inisklopidéyisige asaslan'ghanda, mongghuliye asiya ichki quruqluqidiki yaylaq döliti, térritoriyisi xitay bilen rusiyige chégrilinidu. Bu el 1206‏-yili chénggizxan mongghul döliti bilen meshhur. Mongghullar 1271‏-yilidin 1368‏-yilighiche pütün xitaygha hökümranliq qilghan. Mongghullar 1921‏-yili musteqilliq élan qilghan. Emma mongghuliyining bir qismi bolghan jenubiy mongghuliye hazirgha qeder téxiche xitayning mustemlikisi bolup turmaqta. Mongghullar étiqad qiliwatqan budda dini 13‏-esrde tibettin kirgen shunglashqa pütün yawro-asiya yaylaqliridiki mongghullar bilen tibetlerning diniy munasiwiti nahayiti qoyuq.