Dalay lama heqqide munaziriler (2)

Amérika awam palatasining palata bashliqi nensi pélosi xanim 3 ‏- ayning 21 ‏- küni daramsalagha bérip dalay lama bilen körüshüp, amérika xelqining qollishini yetküzgen idi.

Téléwiziyiler dalayning nutuqlirinila emes, hetta tibetliklerning naxshilirini qisturup turup xewerler bermekte. Elwettiki, bu mulahiziler arisida, Uyghur wetininingmu xitay qizil armiyisi teripidin bésiwélin'ghan zémin ikenliki, xitayning hazir Uyghurlar üstidin shiddetlik assimiliyatsiye siyasiti yürgüziwatqanliqi we bashqa türlük zulumlar toghrisidiki uchurlarmu közge chéliqidu.

 "Tibet musteqilliq istishi kérek" ‏

"Tibet weqesi dunyaning siyasitini özgertiwetti" namliq eserde, mundaq déyilgen: "tibet weqesi yüz bergendin kéyin, xitaylar gherbliklerning tibetke bolghan köz qarishi bilen, özlirining köz qarishi arisida asman - zémin perq barliqini tuyuqsiz hés qilishti. Undaqta gherbliklerning tibet qarishi némilerdin ibaret? birinchisi, tibet ilgiri bir jennettek yer idi. Ikkinchisi, tibet musteqil bir dölet idi, 50 - yilliri xitay qanunsiz ishghal qiliwalghan. Üchinchisi, dalay lama bolsa ténichliqning simwoli. Tötinchisi, xitaylar tibetliklerni basturmaqta, tibetliklerning medeniyiti we diniy étiqadini depsende qilmaqta. Beshinchisi, tibet musteqilliq istishi kérek, bu nuqta pütün dunyaning qollishigha érishishi lazim."

"Tibet weqesi dunyaning siyasitini özgertiwetti" namliq eserde, 11 - séntebir weqesidin kéyin meydan'gha chiqqan tibet weqesining dunyaning siyasitige qattiq tesir körsetkenliki, gerche bu tesirning roshen bir gewdisi özini körsetmisimu, lékin pütkül dunyaning tibet mesilisige qaytidin köngül bölüshke bashlighanliqi, küchlük döletler özlirining tibet siyasitini qaytidin közdin köchürüshke mejbur bolghanliqi, tibetliklerni qollash meydanini yoshurun halettin ashkara basquchqa kötergenliki we xitayning emdi bu bésimdin özini qachuralmaydighanliqi ilgiri sürülgen. Tibet mesilisining omumlashqan, uniwérsallashqan bir weqege aylan'ghanliqi tekitlen'gen.

 Qimmetlik purset

"Ofénbax géziti" mundaq yazidu: „tibet mesilisi gérmaniyining ichki siyasitidin orun aldi. Epsuslinarliqi, gérmaniye hökümiti we partiye - guruhlar bu mesilide pikir birliki shekillendürelmidi. Hökümet ichidiki bu xil talash - tartishlar tibetliklerning öz ghayilirini emelge ashurushigha yardem bérelmeydu. Béyjing olimpiki bashlinish aldida turidu, bu kem tépilidighan bir purset, heqiqiy bir tedbir qollinip netije yaritishning buningdin ünümlük pursiti yoq."

Üch basquchluq söhbet

"Dalayning béyjing olimpik musabiqisige qatnishish éhtimalini ret qilghili bolmaydu" namliq eserde, dalay lama terep bilen xitay terep otturisidiki söhbet üch basquchqa bölünüp tehlil qilin'ghan: deslepki basquchta, tibet weqesining olimpikning teqdiri bilen munasiwetlik ikenliki, xitay olimpikni ténich ötküzüwélish, tibetliklerning yene weqe peyda qilishining aldini élish üchün dalaygha yol qoyushqa mejbur bolidighanliqi, kem dégende tibetliklerge bolghan kontrolni ajizlitip, tibette yürgüzüwatqan wetenperwerlik terbiyisini emeldin qalduridighanliqi ilgiri sürülgen.

Ottura basquchta, ikki terep otturisida dalay lamaning wetinige qaytish mesilisi muzakire qilinidighanliqi we belgilik shert astida buning mumkinchiliki tekitlen'gen.

Üchinchi basquch, aliy aptonomiye toghrisidiki söhbet basquchi bolup, bu söhbetning her ikki terepni qana'etlendürelmeydighanliqi, hazirqi xitay kommunist kattibashlirining qatmal kallisining aliy aptonomiyini qobul qilalmaydighanliqi otturigha qoyulghan.

 Xitayning xata siyasiti

Mezkur eserde yene, xitay hökümitining tibet mesilisige qarita yürgüzgen xata siyasiti mundaq tenqidlen'gen: "xitay hökümiti üch xataliq ötküzdi. Buning biri, dalay lamaning kishilik peziliti we siyasiy étiqadini qarilidi. Uninggha qarghularche hujum qildi. Ikkinchisi, xitay hökümiti xelq'ara qanun'gha éghir derijide xilapliq qildi. 50 Yildin béri küresh qilip, dunyada özining ghayiwi bir obrazini yaritip bolghan dalay lamani özi xata chüshinipla qalmay, pütkül junggoluqlargha xata teshwiq qilip, alwasti qilip körsetti. Buning bilen öz putigha özi palta chapqan boldi. Emeliyette, gherbliklerning neziride dalay lama eng semimiy we pak adem, tibetliklerning neziride téximu shundaq. Üchinchisi, 14 - mart tibet weqesi yüz bergende, xitay hökümiti chet'el muxbirlirini tibettin haydap chiqardi. Bu xataliq xitayning béshigha bala boldi. Barliq axbarat wastiliri ayrim tibetliklerning we erkin asiya radi'osi tibet qanilining xewerlirini menbe qilishqa mejbur qaldi. Buning bilen xitaygha qarshi chuqan dunyani qaplidi. Xitay özi bu xususta xewer bérishke bashlighanda bolsa, yenila kona muqamda jar saldi. Dalayni we tibetliklerni qarghularche eyiblidi. Netijide, héchkim xitayning xewerlirige étibarini bermidi. Eksiche, gherb metbu'atliridiki rast - yalghan xewerlerni tutuwélip, xitaygha qarshi dunyawi dolqun qozghidi."

"Söhbetning qedrige xitay hemmidin bekrek yétishi kérek"

"Yérim esir dunyani aylinip a'ilisige qaytalmighan dalay lama" namliq eserde, dalay lamaning ténchliqperwer bir kishilikige xitaydin bashqa pütün dunyaning ishinidighanliqi, dalayning obrazini sundurushning mumkinchiliki yoqluqi, dalayning tibetliklerning tewrenmes dahisi bolupla qalmay, dunyaning ténchliq simwoligha aylinip bolghanliqi körsitilgen hemde xitay üchün dalaydinmu muhim bir kozurning mewjut emesliki, eger xitay bu kozurning rolidin toghra paydilanmisa, özige téximu chong bash aghriqi tépiwalidighanliqi, bu qétimqi söhbetning qedrige xitayning hemmidin bekrek yétishi kérekliki tekitlen'gen.
 
"Dalay lama siyaset dunyasidiki eng meshhur shexsmu?" namliq eserde, dalayning bu siyasiy orni mu'eyyenleshtürülgen. Shuning bilen birge dalay bilen körüshüshni ret qilghan gérmaniye hökümet xadimliri qattiq tenqidlinip, "ular kishige goya öz tebi'itidin ayrilip qalghandek tesir béridu" déyilgen. Qisqisi, dalay lamaning gérmaniyide élip barghan 30 - nöwetlik bu ziyariti, gérmaniye axbarat sahesini zilzilige saldi.