Далай лама һиндистан чегрисидики тибәт земини - таваңни зиярәт қилиду

Далай ламаниң йеқинқи сүрити.

Тибәт роһаний даһийси далай ламаниң бу йил 11 ‏- айда һиндистан чегриси ичидики йәрлик хәлқи тибәтләрни асас қилидиған аруначал прадеш шитатиниң таваң районини зиярәт қилишни пиланлаватқанлиқи елан қилинди. Аруначал шитатиниң игилик һоқуқи узун йиллардин буян хитай билән һиндистан арисида талаш - тартиштики мәсилә болуп кәлгән. Хитай аруначал штатида игилик һоқуқи барлиқини дава қилип, мәзкур шитатни тибәтниң бир қисими, дәп келиватқан иди.

Йеқинқи хәвәрләрдә икки дөләт даирилириниң чегра бойида қошун топлаватқанлиқи, далай ламаниң бу мәзгилдә таваңни зиярәт қилиши хитай - һиндистан мунасвитидики җиддийликни күчәйтиветидиғанлиқини илгири сүргән.

Таваң тибәт буддизимидики әң муқәддәс ибадәтханиларниң бири җайлашқан йәр болуп, далай лама 2008 ‏- йили таваңни зиярәт қилишни пиланлиған, лекин һиндистан ташқи ишлар министирлики хитайниң бесими билән далай ламаниң таваңни зиярәт қилишиға рухсәт бәрмигән иди.

"Һиндистан вақти" гезитиниң хәвәр қилишичә, далай ламаниң дарамсаладики бир ярдәмчиси тибәт роһаний даһийсиниң 11 ‏- айниң 2 ‏- һәптиси аруначални зиярәт қилидиғанлиқини билдүргән.

Далай ламаниң хусусий катипи чимме чокяппа "һиндистан вақти" гезитигә баянат елан қилип, "далай лама аруначални зиярәт қилиду, лекин һазирчә биз униң конкрет қайси җайларни зиярәт қилидиғанлиқини елан қилмаймиз" дегән.

Анализчилар, муһаҗирәттики тибәтләр вә дарамсаладики тибәт сәргәрдан һөкүмитиниң бу зиярәтни давраң қилишни халимайватқанлиқи, чүнки аруначал прадеш шитати хитай игилик һоқуқ даваси қиливатқан назук мәсилә болғанлиқи үчүн хитайниң ғәзипини қозғап қоймаслиққа тиришиватқанлиқини илгири сүрмәктә.

"Һиндистан вақти "гезитиниң хәвиригә қариғанда һиндистан һөкүмитидики мәнбәләр һиндистан ташқи ишлар министирликиниң далай ламаниң аруначални зиярәт қилишиға рухсәт қилғанлиқини, бу һәқтики уқтуруш далай ламаниң йеңи деһлидики ишханисиға йәткүзүлгәнлики, лекин далай ламаниң аруначалдики қайси җайларни зиярәт қилидиғанлиқи тилға елинмиғанлиқини билдүргән.

Бу һәқтики хәвәрләрдә далай ламаниң аруначалдики итанагар, бомдилла вә таваңни зиярәт қилиш еһтималиқи барлиқини илгири сүргән. Хитай билән һиндистан арисидики чегра ихтилапи бу икки дөләтниң 1962 ‏- йилдики чигра тоқунушини кәлтүрүп чиқарған иди. Әйни чағда хитай армийиси аруначалдики далай лама 11 ‏- айда зиярәт қилишни пиланлаватқан таваң вә бомдиллани игиливалған, лекин узун өтмәй бу җайларни тәрк әткән иди.

Аруначалдики таваң райони 6 ‏- далай ламаниң туғулған юрти болуп, тибәт буддизимида алаһидә орунға игә муқәддәс җайларниң биридур. Һазирқи ‏14- тибәт роһаний даһийси далай лама 1959 ‏- йилдики тибәт қозғилиңи мәғлубийәткә учриғанда алди билән таваңға қечип барған.

Бурун һиндистан - тибәт чегриси ениқсиз иди. Һазирқи тибәт‏- һиндистан чирайини 20 ‏- әсирниң башлирида әнгилийиниң һиндистандики әмәлдари микмахун сизип чиққан болуп, бу "микмахун сизиқи" дәп аталған, лекин хитай "микмахун сизиқи" ни етирап қилмиған.

"Микмахун чигра сизиқи"да таваң һиндистанға айрип берилгән болуп, әйни чағдики тибәт һөкүмити болса "микмахун сизиқи"ни етирап қилатти. Һиндистан 1980 ‏- йилларға кәлгәндә аруначални һиндистан федератсийисиниң қармиқидики бир шитат, дәп җакарлиған иди.

2008 ‏- Йили аруначал шитатиниң баш министири дорҗе канду дарамсалаға берип, далай ламани таваңдики бир дохтурханиниң ечилиш мурасимиға қатнишип беришкә тәклип қилған. Лекин, далай ламаниң таваңни зиярәт қилиш пилани хитайниң бесими астида әмәлгә ашмиған.

Анализчилар, "әгәр далай лама бу қетим аруначални зиярәт қилса бу һиндистанниң хитайға бәргән чегра мәсилисидики күчлүк сигнали болуп қалиду," дәп пәрәз қилишмақта.