Dalay lama xitayning nopus tehditi heqqide toxtaldi

Dalay lamaning yéqinqi süriti.

 Nöwette tibet nopusi xitay statistikilirida 5 milyon dep körsitilgen bolup, buning 2 milyon 400 mingi tibette yashaydu, qalghan qisimi chingxey, gensu, sichüen qatarliq jaylarda yashaydu. Tibet sürgündiki hökümitining bildürüshiche, tibet nopusi 1959 ‏ - yili 6 milyon 400 ming bolup, 2000 ‏ - yiligha kelgende 5 milyon'gha chüshken. Xitayning qarishiche bolsa, tibet nopusi 1959 ‏ - yildiki 2 milyon 700 mingdin, 5 milyon 400 minggha yükselgen. Nöwette tibet aptonom rayonidiki xitay nopusi 158 ming 570 bolup, tibet nopusining %6 igileydu, tibetlikler nopusi bolsa %92.8 Ni igileydu.

Tibet pa'aliyetchiliri tibet rayonidiki nopus nisbitini rayondiki muhim bir üstünlük dep bilip kelmekte. Emma bu nuqtida Uyghur rayonidiki weziyettin ders alghan tibetlikler nopus mesilsige qarita sezgür pozitsiye tutmaqta. Dalay lamaning The Guardian gézitide bildürüshiche, dalay lama xitayning olimpiktin kéyin tibet rayonigha 1 milyon nopus yötkeshni pilanlighanliqi heqqide uchur igiligen. Dalay bu uchurni tibetning kelgüsidiki iqtisadiy weziyiti we ékologik tengpungluqigha ziyan élip kélidighanliqini bildürgen. U sözide hazirghiche élip bérilghan shizangni échish we shizangni güllendürüsh pilanining tibetning su menbelirini bulghiwetkenlikini, bu xil bulghinish sewebidin, xelq arisida türlük késeller peyda bolghanliqini bildürgen. Dalay lama sözide xitayning mezkur nopus yötkesh pilanining iqtisadiy we ékologiyilik ziyinidin bashqa , tibetliklerning siyasiy istiqbalighimu chong tosalghu ikenlikini bildürgen. U bu heqte eger tibetke yene bir milyon xitay köchüp kelse, tibette aptonomiyining ehmiyiti qalmaydu dep bildürgen.

Közetküchilerning qarishiche, nöwette dalay lamaning ümidi tibettiki nopus üstünlükide bolup, eger heqiqiy aptonomiye yolgha qoyulsa, erkin saylam netijiside rayonning siyasiy, iqtisadi we medeniy - ma'arip hoquqi tebi'iy halda tibetliklerning qoligha merkezlishidu؛ merkizi hökümet hakimiyiti siqip chiqirilidu . Bu üstünlük eyni waqitta tibetliklerning musteqilliq yoligha asas hazirlaydu. Eger xitay tibettimu xitay nopusini üstünlükke yetküzse , u chaghda dalay lamaning aptonomiye pilani emeliylishish mumkinchilikini yoqitip qoyidu.

Xitayning köchmen nopusi tibet we Uyghur rayonini tetqiq qilghuchilar üchün muhim bir téma bolup kelmekte. Xitay ziyaliyliridin wang lishyung aldinqi ayda maqale élan qilip, xitayning köchmen siyasitini az sanliq milletler rayonida weziyetni keskinleshtürüwatqan eng chong seweb dep bayan qilghan idi, hetta xitay hökümiti bu siyasitini dawamlashtursa, tibet we Uyghur rayonining xitaydiki pelestin'ge aylinidighanliqini agahlandurghan idi.

Köchmen nopus muhajirettiki Uyghur qelemkeshlirining maqaliliridimu muhim bir téma. " Musteqilliqimizda ümid barmu?" namliq kitabning aptori izchimen Uyghur musteqilliq kürishide, xitay köchmen nopusining eng chong tosalghu ikenlikini otturigha qoyghan we nöwettiki milliy heriket nishanining rayondiki xitay köchmenlirini chékinishke mejburlash bolushi kéreklikini teshebbus qilghan idi. Uyghur kitabxanlar arisida kop talash - tartishlarni keltürüp chiqarghan bu kitab, xitay hökümiti teripidin térrorchilar qollanmisi dep eyiblen'gen idi.

Yene , ebu pamir oghli isimlik bir Uyghur aptormu maqaliside ,xitay köchmen nopusining, Uyghurlarning siyasiy istiqbaligha tehdit ikenlikini eskertken we Uyghur rayonida "ténch - tereqqiyat" muhiti yoqluqini xitay köchmenlirige hés qildurush kéreklikini bayan qilghan idi.

Tibette xitay nopusining Uyghur rayonidikidek kopiyelmesilikini bezi közetküchiler, tibetning alahide hawa muhitigha baghlap chüshendürse, yene bezi közetküchiler tibettiki qarshliq heriketlirige munasiwetlik dep qarashmaqta.