Дең шавпиң ханданлиқиниң чегра район сиясити (6)

Сүрәт, хитай сабиқ рәиси диң шиавпиңниң хитай армийисиниң паратини көздин көчүрүватқан көрүнүшлиридин бири.

Ху явбаң аләмдин өткәндин кейинла, ху җинтав тибәттә һәрбий һаләт елан қилип бастуруш елип барди, шуниңдин кейин чоң хитайчилиққа қарши җиддий елишиш тохтимиди.

'Тибәткә нәзәр' журнилиниң 42‏ - санида елан қилинған 'дең шавпиң ханданлиқиниң чегра район сиясити' дегән мақалидә баян қилинишичә, ху явбаң тибәт үчүн түзгән 'алтә мадда' лиқ сиясәт алди билән шинҗаңда қаршилиққа учриди, униңдин кейин тибәт партком секретари йин фатаң бу 'алтә мадда' ни рәт қилди. Әмма ху явбаң кәйнигә чекинмәй, 1984‏ - йили 2‏ - айда иккинчи қетимлиқ тибәт хизмәт йиғини ачти. Йиғинда ху явбаң ' төт йилдин буян тибәттә деһқанчилиқ, чарвичилиқ ишлирида илгириләш болмиди. Иқтисадий тәрәққият астилап кәтти, хәлқ турмуши тез яхшиланмиди, бу рәһбәрликтики солчилиқ хаталиқ' дәп көрсәтти. 8 Күн ечилған бу йиғинда ху явбаң 7 қетим сөз қилди. 'Алтә мадда'лиқ сиясәтниң конкрет мәзмунини җакарлиди.

Ху явбаң тибәт партком секретари йин фатаңни вәзипидин қалдурди

Бу йиғиндин кейинму, тибәт партком секретари йин фатаң йәнила арқа терики ваң җен, дең личүнләрниң буйруқиға бинаән, ағзида һә дәп қоюп, әмәлийәттә 'алтә мадда' ни иҗра қилмиди. Мәркәздин секритариятниң даимий секретари ху чили, муавин баш министир тйән җийүнләр тибәткә берип 'алтә мадда' ни иҗра қилишқа һәйдәкчилик қилғандин кейинму, йәнила тибәттә өзгириш болмиди. Ахири ху явбаң 85‏ - йили 6 ‏- айда тибәт партком секретари йин фатаңни вәзипидин қалдурди. Униң орниға ву җинхуани тәйинлиди. Шуниңдин кейин, тибәт билән шинҗаңда 'алтә мадда' ни иҗра қилиш қилиш билән рәт қилиш оттурисидики елишиш рәсмий түс алди, җиддий елишиш бир нәччә йилғичә тохтимиди.

Ху явбаң өлгәндин кейинла, ху җинтав тибәттә һәрбий һаләт елан қилди

Апторниң баян қилишичә, 1989‏ - йили 3‏ - айда, ху явбаң кесәл болуп йетиватқанда, тибәтниң партком секретари ху җинтав тибәттә һәрбий һаләт елан қилип, толуқ аптономийни яқлайдиған тибәтләрни 'далай гуруһиниң бөлгүнчилик һәрикити' дегән нам билән бастурди. 4‏ - Айда ху явбаң аләмдин өтти. 6‏ - Айда бейҗиңниң тйәнәнмен мәйданида әвҗ алған демократик һәрикәт қанлиқ бастурулди.

1989‏ - Йили бейҗиңдики тйәнәнмен мәйданида әвҗ алған демократик һәрикәт 6‏ - айниң 4‏ - күни қанлиқ бастурулғандин кейин, мән далай ламани нюйоркта көрдүм., - дәп баянини давамлаштуриду аптор, ‏ -‏ бу мениң далай ламани иккинчи қетим көрүшүм болуп һесаблиниду. Униңдин бурун мән далай лама билән пәнчән ламани 1954‏ - йили бейҗиң университетида көргән. У чағда улар яш өсмүр иди. Шуниңдин 30 нәччә йил өтүп, далай лама 54 яшқа киргәндә, у маңа, 1980 ‏- йили ху явбаң түзгән 'алтә мадда'лиқ сиясәтниң 1‏ - маддисидики 'тибәттә толуқ аптономийә йүргүзүш' дегән тәшәббусни қобул қилғанлиқини, тибәтләрни уруштин сақлап қелиш үчүн, у һазирға қәдәр техичә бу ирадисидин янмиғанлиқини сөзләп бәрди.

Әгәр 80‏ - йиллардила тибәт билән шинҗаңда толуқ аптономийә йолға қоюлуп, дуняға ечиветилип, миллий мәдәнийәт вә игилик тәрәққи қилдурулған болса, тибәт билән шинҗаңниң қияпитидә чоң өзгириш болатти, ‏ - дәп баянини давамлаштуриду аптор, ‏ -‏ әмма бу йилларда тибәт билән шинҗаңда 'алтә мадда' иҗра қилинмай, бәлки мав зедуң 1950‏ - йиллардила қарши турған ваң җен, дең личүәнләрниң чоң хитайчилиқ сиясити қайтидин йүргүзүлди. Тибәтләр, уйғурлар коммунист партийиниң бәргән вәдилиригә һәргиз ишәнмәйдиған болди. Шинҗаң билән тибәттә интайин күчлүк қаршилиқ пәйда болди. Шуниң билән җуңго парчилинишқа йүзләнди.

Хитайда далай ламаға қарши омумйүзлүк һуҗум башланди

Апторниң баян қилишичә, дең шавпиң ханданлиқи 30 ‏- йилға қәдәм қойғанға қәдәр, йәнила тибәт билән шинҗаңда бастуруш тохтимиди. Бу йил 3‏ - айда, тибәт қозғилиңиниң 50 йиллиқ хатирә күнлиридә, тибәтләрниң диний даһиси далай ламаға қарши омумйүзлүк һуҗум башланди.

Ху җинтав өзи таллап, шинҗаңдин йөткәп кәлгән сәндуңлуқ тибәт партком секретари, өмридә әскәр болуп бақмиған һәрбий қомандан җаң чиңли тибәткә, шинҗаңда йүргүзүливатқан миллий бөлгүнчиләргә, диний радикалларға, террорчиларға, ғәрбтики дүшмән күчләргә қарши туруш дегән намдики вәһши сиясәтни биллә елип кәлди. У, далай ламани 'диний тон кийивалған алвасти' дәп һақарәтлиди, 'тибәтләрниң бути коммунист партийә' дәп җар салди. Хитай мәркизи һөкүмити буниңға маслишип 'ақ ташлиқ китаб' елан қилип, сахта тарих ясап, иғва тарқитип, тибәт вә уйғур хәлқиғә һесдашлиқ қилған чәтәл һөкүмәтлиригә һуҗум қилди.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.