Xitay hökümiti we uning din bilen bolghan munasiwiti munazire qozghidi

Mulahizilerde éytilishiche, xitay hökümiti dini guruppilar üstidiki bésimni künsayin ashuruwatqan bolup, közetküchiler buning xitay hökümitining dinni özining textige bir tehdit dep qaraydighanliqidin kélip chiqiwatqanliqini bildürgen.

Ötken hepte xitay da'iriliri xénen, chingxey, gensu qatarliq ölkilerdiki yer asti xristi'an teshkilatining ezalirini jem'iyet amanliqini buzush bilen qolgha alghan idi. Igilinishiche bu kishiler 12- ayning 21-küni axirqi zaman yétip kélidighanliqini, axirqi zaman yétip kelgendila puqralarning öz béshigha kéliwatqan barliq külpetlerdin qutulalaydighanliqini éytqan we namayishta parixor emeldarlargha qarshi sho'arlarni towlighan.

Xitay da'iriliri bolsa ehwaldin xewerdar bolghandin kéyin derhal bu “Hemmidin qudretlik ilah” mezhipining 500 ezasini qolgha alghan. Weqe élan qilin'ghandin kéyin xelq'ara metbu'atlarda xitay hökümitining din bilen bolghan munasiwiti munazire qilinishqa bashlidi.

Bügün amérikida chiqidighan “Washin'gton pochtisi” gézitide élan qilin'ghan bir xewerdin melum bolushiche, xitay merkizi hökümiti aldinqi yili xitaydiki barliq uniwérsitétlargha höjjet chüshürüp, aliy mekteplerde xristi'an dini tarqitish bilen shughulliniwatqan barliq chet'ellik oqughuchilarni mekteptin süpürüp chiqiriwétishni telep qilghan. 16 Bettin terkib tapqan bu yolyoruqta bu chet'ellik oqughuchilar “Chet'ellerdiki düshmen küchler teripidin ewetilgenler”, dep teswirlen'gen bolup, “Ularning meqsiti dinni bahane qilip turup, xitayni gherbleshtürüsh we bölüsh” dep körsitilgen.

Yuqiridiki höjjet 2011- yili mayda xitay kompartiyisi merkizi komitét siyasiy byurosi teripidin biwasite halda peqet sheherlik, rayonluq hökümet rehberliri we herbiy qisim rehberlirining körüshi üchün ichki qisimda tarqitilghan bolup, uningda yene “Xitaydiki xristi'an dini pa'aliyetliri xitay hökümitige biwasite tehdit”, dep körsitilgen we buninggha amérikining yétekchilik qiliwatqanliqi ilgiri sürülgen.

Mezkur xewerde éytilishiche, chet'ellerdiki xitay xristi'an teshkilatliri xitay hökümitining hélihem din'gha soghuq urush dewridiki chüshenche bilen mu'amile qiliwatqanliqidin epsuslan'ghan. Ular yuqiriqidek resmiy bir höjjet gerche ötken yili chüshken bolsimu, emeliyette dini zatlar, dini teshkilatlar we xitay hökümiti yuqiriqidek gumanliq dep qarighan chet'ellik oqughuchilar üstidiki bésimning nurghun yillardin béri ijra qilinip kélin'genlikini bildürgen.

Xitay hökümitining Uyghurlarning dini pa'aliyetlirini qattiq bésim astigha élip kelgenliki bolsa herqaysi xelq'ara kishilik hoquq organliri teripidin ispatlan'ghan idi. Uyghurlar duch kéliwatqan dini bésimning derijisi we shekli téximu özgiche bolup, 18 yashtin kichikler, dölet kadirliri, oqutquchi- oqughuchilarning meschitke kirishi cheklen'gen.

Roza tutushi men'i qilin'ghanni az dep, Uyghur ayalliri béshigha romal artqanliqi, islami we milliy örp-aditi boyiche kiyin'genliki, Uyghur erliri bolsa saqal- burut qoyghanliqi üchün radikalizmliq bilen eyiblinip, qopal mu'amililerge uchrimaqta. Dini zatlar “Milliy bölgünchi, térrorchi” dep eyiblenmekte.

Chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri Uyghurlarning xitay hökümiti pütün xitay boyiche öz hakimiyitini qoghdap qélish üchün yürgüzüwatqan dini bésim siyasitining sirtida yene Uyghur élide Uyghurlarni assimilyatsiye qilish üchün yürgüzüwatqan dini we milliy bésimdin ibaret qosh bésimlargha uchrawatqanliqigha ishinidu. D u q bayanatchisi dilshat rishit ependi dinning nöwette Uyghurlarni xitaylardin perqlendürüp turuwatqan eng asasliq amillardin biri bolghanliqtin, xitay hökümitining asasliq zerbe nishanigha aylan'ghanliqini bildürdi.

“Washin'gton pochtisi” géziti bügün élan qilghan “Xitay rehberliri hélihem dindin gumanlanmaqta” mawzuluq maqalidimu xitay hökümitining Uyghurlar we tibetler üstidin yürgüzüwatqan dini bésim siyasitini tilgha élip, xitay hökümitining xitaydiki xristi'an teshkilatliri we Uyghurlar hem tibetlerning dini étiqadigha eng xeterlik düshmen qatarida mu'amile qiliwatqanliqini eskertken.

Uningda éytilishiche, xitay hökümiti yéqinqi yillardin buyan aliy mektep oqughuchilirining din'gha ishinishining aldini élish herikitini kücheytiwatqan bolup, yuqiridiki yolyoruqta mektepte yaki sinipta din heqqide sözligen oqughuchi - oqutquchilarni mekteptin toxtitish, chet'ellik bolsa chégradin qoghlap chiqirish buyruq qilin'ghan. Shundaqla, da'irilerning herqandaq dini heriketke sel qarimasliqi, buning kelgüside xitay kompartiyisige chong ziyanlarni élip kélishi mumkinliki agahlandurulghan.

Chet'ellerdiki xitay démokratik teshkilatliri yuqiridiki ehwallarni xitay hökümitining din üstidin yürgüzüwatqan bésim siyasitining bundin kéyinmu dawamlishidighanliqining béshariti, dep qaraydighan bolup, ular yéngi rehber shi jinpingdinmu héchqandaq ümid nuri körmigenlikini, ularning din'gha qaratqan zerbisining yene uzun yillar dawam qilidighanliqini bildürüshken.