Тәһрир гүлбаһар ханим: хитай һөкүмитиниң “аллаһ”, “худа” қатарлиқ сөзләрни ишлитишни чәклигәнлики раст

Хитай һөкүмити мәзмуни миллий вә диний түс алған әсәрләрни қаттиқ чәклигәндин сирт йәнә, бир түркүм миллий вә диний мәзмундики сөз-аталғуларниң ишлитилишигиму чәк қойған.
Ихтиярий мухбиримиз ялқун
2012.10.29
Uyghur-din-mollam-305 Уйғур моллилардин бириниң мәсчиттики көрүнүши.
AFP Photo

Уйғур елидә чиқидиған торбәтләрдики учурлардин мәлум болушичә хитай һөкүмити йеқинқи йиллардин буян уйғур тилидики гезит-журнал, радио-теливизийә вә ахбарат-нәшрият буюмлириға қарита контроллуқни күчәйткән болуп, мәзмуни миллий вә диний түс алған әсәрләрни қаттиқ чәклигәндин сирт йәнә, бир түркүм миллий вә диний мәзмундики сөз-аталғуларниң ишлитилишигиму чәк қойған.

Чегрисиз мухбирлар тәшкилатиниң доклатида хитай дунядики ахбарат, нәшрият вә сөз әркинлики чәкләнгән қара тизимликтики дөләтләрниң биридур. Хитай һөкүмити коммунистик партийигә биваситә қарашлиқ тәшвиқат оргини арқилиқ бу саһәләргә қарита алдин тәстиқлаш түзүми орнатқан болуп, хитай коммунистик партийиси яхши көрмәйдиған һәрқандақ мәзмундики яхши әсәрму бирдәк нәшр қилиниш вә елан қилиниш һоқуқидин мәһрум қалиду.

Тәкшүрүштин тасадипий өтүп кәткән әсәрләрму җәмийәттики мәхсус апшарка хадимлири арқилиқ паш қилинип, елан қилған яки нәшр қилған орунниң танави тартилиду. Шуңа ахбарат, нәшрият органлирида ишләватқан тәһрирләрниң әсәрләргә һәтта әсәрләрдә ишләткән сөз-җүмлиләргә қойидиған тәлипиму зиядә ешип кәткән болуп, уйғурларниң миллий мәдәнийитигә вә диний етиқадиға мунасивәтлик әссаламуәләйкум әләйкум, худа, аллаһ, намаз, мусулман, қуран, уйғур, худаға аманәт, аллаһқа аманәт, бисмилла, тәңри, дуа, иншаалла , худаға шүкри, аллаһқа тапшурдум қатарлиқ сөзләр әсәрләрниң җүмлә тәркибидин чиқириветилгән. Әсәр тәркибидә персонажларниң қуран оқуған, қәбрә бешини йоқлиған, дуа оқуған, қуранни сөйгән, аллаһқа илтиҗа қилған тәсвирлири болса бундақ абзаслар пүтүнләй қисқартиветилгән.

Биз бу мәсилиләр һәққидә пикир елиш үчүн илгири уйғур елидә көп йил гезит-журналларда тәһрирлик қилған һазир явропада яшаватқан гүлбаһар ханимни зиярәт қилдуқ.

Әмәлийәттә юқирида тилға елинған бу сөзләр уйғурлар ислам динини қобул қилған миң йиллардин бири ишлитиватқан вә уйғур тилиниң луғәт тәркибидә замандин -заманға улишип, мәзмуни бейип келиватқан сөзлүкләр болуп, уйғурларниң күндилик турмуш алақисидә вә тил тәсвиридә ишлитиш қетим сани әң көп болған сөзләрдур. Гәрчә бу сөзләр ислам дини арқилиқ уйғурларға әрәб тилидин киргән болсиму, әмма бүгүнки күндә бу сөзләр уйғур тилиниң асаси луғәт тәркибидики муһим сөзлүкләр болуп, уйғур мәдәнийитиниң тәсвирий байлиқи болуп кәлмәктә. Тәһлилчиләрниң мулаһизә қилишичә, хитай һөкүмитиниң уйғур тилидики сөзлүкләргә чәк қуюши әслидин ишлитилиш һоқуқидин мәһрум қалған бу тилниң луғәт тәркибини техиму намратлаштуруп, тәсвирий күчни аҗизлаштуруветиши мумкин икән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.