Amérika dölet mejlisi xitay kishilik hoquq xatirisining yaxshilanmighanliqini ilgiri sürdi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Amérika dölet mejlisi we hökümetning xitay ishliri boyiche birleshme komitéti charshenbe küni doklat élan qilip, ötken yillarda xitay kishilik hoquq xatirisining ilgirleshke érishmigenlikini tekitlidi.

Xitay ishliri komitétining doklatida tekitlishiche, xitay hökümiti diniy erkinlik, söz erkinliki, axbarat we yighilish erkinlikige qarita kontrol qilishni dawamliq kücheytken. Amérika dölet mejlisi seyshenbe küni xitay ishliri komitétining doklatini élan qilish munasiwiti bilen chaqirghan ispat bérish yighinida, xitay hökümiti jinayi ishlar qanuni we edliye saheside bezi islahatlarni élip barghan bolsimu, emma bu jehettiki " ijabiy qedemler" saqchilar teripidin xu jintaw we uning kommunistik partiyisini qoghdash namida élip bérilghan qolgha élish we jem'iyetni kontrol qilish heriketlirining kölenggüsi astida qalghanliqini tekitlidi.

Uyghurlarning diniy erkinliki we aptonomiye

Doklat diniy ibadet erkinliki heqqide toxtilip, " hökümet musulmanlarni bolupmu Uyghurlarning ibadet pa'aliyitini chekleydighan qattiq belgilimilerni chiqarmaqta", dep körsetti. Doklatta tekitlishiche, "diniy ziyankeshlik shinjangda intayin éghir bolup, partiye siyasiti Uyghurlarning tinch diniy pa'aliyetlirini térrorchiliq we diniy esebiylik bilen teng orun'gha qoyuwalghan". Xitay ishliri komitéti doklatida, "qolgha élishlar we bu siyaset xitay asasiy qanunigha xilap bolupla qalmay shundaqla xelq'ara jem'iyet teripidin ortaq étirap qilin'ghan kishilik hoquq ölchemlirigimu zit," deydu.

Doklatta, "az sanliq milletler aptonomiye hoquqining kéngeytilishini, öz medeniyet kimlikige özliri ige bolushni arzu qilsimu, emma hökümetning siyasiti xitay asasiy qanuni we milliy térritoriyilik aptonomiye qanunigha xilapliq qilmaqta," dep tekitligen. Xitay ishliri komitétining eskertishiche, "hökümetning tibet we shinjangda yolgha qoyghan siyasiti asasi jehettin xitay asasiy qanunigha xilap" iken.

Xitay ishliri komitétining 20 kishilik ezasi bar bolup, ularning bir qisimini prézidént bush teyinleydu. 2000 - Yili qurulghan mezkur komitét, amérika dölet mejlisige wakaliten xitay kishilik hoquqi weziyitini közitishke jawabkar.

Komitétning doklatida, "xitay kishilik hoquqi xatirisining her qaysi sahelerdiki shert - shara'itida yéqinqi yillardin béri ilgirilesh bolmidi shundaqla xitay puqralirining dölet kontrolliqidiki ammiwi sorunlar we metbu'atlarda pa'aliyet qilish, maqale yézish erkinlikige qarita hökümet kontrolliqi kücheytildi," dep yazghan.

Xitay ishliri komitétining doklatida eskertishiche, hökümetning xitay köchmenlirini az sanliq milletler rayonigha yötkeshni qollash siyasiti, bolupmu tibet bilen Uyghur aptonom rayoni we ichki monggholda yerlik milletler bilen xenzular otturisidiki ixtilapni kücheytmektiken.

"Etrapliq sherhlen'gen ishenchlik doklat"

Xitay ishliri komitétining seyshenbe künki doklat élan qilish munasiwiti bilen ötküzgen ispat bérish yighinida, amérika dölet mejlisining 9 neper kéngesh palata ezasi, bir qisim awam palata ezaliri we bush hökümitining besh neper yuqiri derijilik emeldari hazir boldi. Yighinda kéngesh palata ezasi chok xagél, xitay ishliri komitétining doklatini " xitayda kishilik hoquq we qanunning rolini etrapliq sherhiligen ishenchlik doklat " dep teriplidi.

Xagélning tekitlishiche, xitay rehberliri ijtima'iy muqimliq we iqtisadiy tereqqiyatning özlüksizlikini uzun muddetkiche dawalmashturushni közlep, "xitay puqralirining kishilik hoquqini üz ichige alghan kélechikige sel qarisa bolmaydu " dédi. Chok xagélning tekitlishiche, " xitayning tereqqiyati pütün asiya ellirigila emes, belki pütün dunyagha tesir körsitidu. Shuning üchün kishilik hoquqqa hörmet qilish uning kélechikining bir qisimi bolushi kérek" iken.

"Térrorizm" ni bahane qilmasliq kérek

Xitay ishliri komitéti doklatida, tibet mesilisini tilgha élip, prézidént bush we amérika dölet mejlisini béyjinggha tibet rohani dahisi dalay lama bilen söhbet ötküzüsh toghrisida bésim ishlitishke chaqirdi. Xitay ishliri komitétining doklatida tekitlishiche, "yer sharidiki térrorchiliqqa qarshi küresh" az sanliq milletler hoquqini depsende qilishqa bahane bolup qalmasliqi kérek iken.

Yighinda awam palata ezasi, xitay ishliri komitétitining qoshumche re'isi jéymis lichning tekitlishiche, doklat xitayning ötken yildiki tereqqiyat ehwalini közdin kechürüsh bilen birge, "xitay puqralirining asasiy qanun we qanunlarda belgilen'gen hoquqini kapaletke ige qilish üchün nurghun ishlarni qilishqa toghra kélidighanliqini körsitip bergen " .

Xitay kishilik hoquq xatirisi xelq'ara kishilik hoquq organlirining tenqidige uchrimaqta. Bolupmu xitayning Uyghur aptonom rayonida qanat yayduriwatqan atalmish "üch xil küchler" ge zerbe bérish herikiti, xelq'ara kishilik hoquq organliri teripidin "térrorchiliqni bahane qilip, Uyghurlarning kishilik hoquqini depsende qilish" dep eyiblenmekte idi.

Xitaydiki axbarat erkinliki

Xitay ishliri komitétining doklatida, xu béylik démokratik zat lüy banglyé bilen bir chet'ellik muxbirning gu'angdongda namelumem kishiler teripidin hujumgha uchrash weqesini otturigha qoyuldi.

Amérika tashqi ishlar ministirliqi seyshenbe künki axbarat élan qilish yighinida bu weqeni tilgha alghan. Amérika tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi adam ereliy, " biz gu'angdongning teyshi yézisida yüz bergen zorawanliq weqesini endi'ishe bilen közitiwatimiz shundaqla biz bu weqedin tuyghan pewqul'adde endishimizni xitay hökümitige yetküzduq " dep tekitligen.

Xu béy ölkisining jijyang sheherlik xelq qurultiyi ezasi lüy banglyé, ötken shenbe küni en'gliyilik bir muxbirgha hemrah bolup, gu'angdongning teyshi yézisida puqralarning xiyanetchilik bilen eyiblen'gen yéza bashliqini istipa bérishke mejburlash herikitini tekshürüshke barghanda, nemelum kishiler teripidin qattiq tayaq yigen idi.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi kong chü'en, seyshenbe küni muxbirlargha lüy banglyéning ehwali heqqide toxtilip, uni "ölmidi," dégen shundaqla lüy banglyége hemra bolup teyshi yézisigha barghan en'gliyilik muxbirni jonggo qanunlirigha boysunmidi, dep eyibligen idi.

Adam ereliy kong chü'enning sözige jawaben, "axbarat erkinliki we xelqning ijtima'iy aktipchanliqi bizning qimmet qarishimizdur," deydu. Adam ereliy yene "biz puqralar we muxbirlarning tayaq yéyishini yaki tehditke uchrishini emes, belki hörmet qilinishini körüshke éhtiyaj " dep tekitligen. Adam ereliy, béyjingdiki amérika elchixanisining lüy banglyé bilen alaqilashqanliqini bildürdi. U, " biz bu diloni dawamliq yéqindin közitimiz," deydu.

Emma xitay tashqi ishlar ministirliqi charshenbe küni élan qilghan bayanatida, mezkür doklatni " pakitni burmilap, junggoning ichkiy ishlirigha qopalliq bilen arilashti " dep eyiblidi. Kong chü'enning tekitlishiche, xitay ishliri komitéti, " pakitni burmilap, junggoning kishilik hoquqi, qanun séstimisi we bashqa sahelerde qolgha keltürgen zor netijilirini yoqqa chiqarghan. U, " kishilik hoquq, din, tibet, shinjang, xongkong, ayallarhoquqi we alaqidar mesililerde junggoni eyibleshni dawamlashturmaqta " dep eskertti. (Erkin)