Долқун әйса: пакистан даирилириниң баянатлири дөләт әрбаблириға хас әмәс

Қурултай баш катипи долқун әйса бүгүн радиомизда баянат берип, пакистан даирилириниң хитай һәққидә, болупму уйғурлар һәққидә қилған сөзлиригә инкас қайтурди. У сөзидә пакистан даирилириниң хитайниң дүшмини бизниңму дүшминимиз дегән сөзлирини вә хитай һәққидики мәдһийә сөзлирини дөләт әрбаблириға хас сөз әмәс дәп тәнқид қилди.

Соал: пакистан даирилири 3 күндин бери арқа-арқидин баянат берип, хитай билән болған мунасивәтлиригә қарита мәдһийиләр оқуватиду, бу җәрянда уйғур мәсилисидә хитайға шәртсиз һәмкарлишидиғанлиқини билдүрүватиду. Бу баянатларға қарита дуня уйғур қурултийиниң позитсийиси немә?

Җаваб: пакистан-хитай мунасивәтлирини, болупму хитай җ х министири миң җйәнҗу пакистанни зиярәт қиливатқан күнләрдики тәрәпләрниң баянатини йеқиндин көзитиватимиз. Пакистан тәрәпниң баянатлирини аңлап һәқиқәтән әпсусландуқ. Чүнки бизниң қаришимизчә, пакистан даирилириниң хитай һәққидики мәдһийә сөзлири пүтүнләй хушамәт түсини алған. Бу баянатлар бир дөләт әрбаблириға хас баянатлар әмәс. Шуңа 3 күндин бери дейиливатқан мәйли хитай, мәйли уйғурлар һәққидики сөзләр болсун, пакистан дөлитиниң инавитини чүшүрүштин башқа әмәлий үнүми йоқ баянатлар дәп қараймиз.

Соал: пакистан даирилири, хитайниң уйғур пидаийларға қарши һәмкарлиқ тәлипигә җавабән, хитайниң дүшмини бизниңму дүшминимиз дәп баянат бәрди. Бу сөзгә қарита дуня уйғур қурултийиниң инкаси немә?

Җаваб: бүгүн хитай дөләт ичидә уйғурлар вә тибәтләрни өзигә дүшмән дәп тонуйду вә буни ашкара җар селиватиду һәм иҗра қиливатиду. Әлвәттә бу йәрдә пакистан бу арқилиқ уйғур миллий һәрикитигә қарши мәйданини ипадиләватиду. Хитайға шәртсиз бойсунидиғанлиқини елан қиливатиду. Әлвәттә биз нөвәттики пакистан һөкүмитидин һечқачан миллий һәрикитимизгә қарита һимайә қилишни күткән әмәс, пәқәт хитай билән достлуқиниң инсанпәрвәрлик сизиқидин чиқип кәтмәсликини ахбарат васитилири арқилиқ билдүрүп кәлгән. Шуңа пакистанниң мәзкур сөзлиридин үмидсизлинип кәтмидуқ. Шу нәрсә ениқки, хитай дөлити өз хәлқи биләнму дост өтәлмәйватқан бир һакимийәт, хитайда һазирғичә демократик сайламға, әркин ахбаратқа йол қоюлмаслиқи буниң бир испати. Буниңдин башқа хитай дөләт сиртида америка вә явропа қатарлиқ инсан һәқлири һимайичилирини өзлиригә дүшмән дәп тонуйду. Шуңа пакистанниң юқириқи сөзлири ялғуз уйғурларға қарши баянат әмәс һәм дунядики әркинлик вә демократийиниң һимайичилириға қарши җәң елан қилиш.

Әрәб баһарида көрүп турдуқ, хитайниң достлири йеңилди вә йиқилди; пакистанму һәқ вә адаләт чүшәнчисидин узақ, мәзкур баянатлири үчүн номус қилидиған,хиҗил болидиған күнлири йирақ әмәс.

Соал: пакистан баш министири йүсүп гиланий бүгүн, хитай билән болған мунаситини тағлардинму йүксәк, деңиздинму чоңқур, полаттинму мустәһкәм, һәсәлдинму татлиқ дәп мәдһийилиди. Икки тәрәп арисидики достлуқ һәқиқәтән шундақ сәмимий вә истиқбаллиқму?

Җаваб: аңлинип турғинидәк, бу бир достлуқ баянати әмәс, хушамәт қәсидиси. Һәммигә ениқки, бүгүн хитай асаслиқи уйғур миллий һәрикитини тизгинләш үчүн үчүнла пакистанға йеқинлишиватиду. Пакистанму чоң дөләтләр ара мунасивәттә тәңпуңлуқни сақлашта хата йолни таллап хитай билән достлишиватиду. Икки тәрәпниң достлуқи адаләткә вә һәққанийәткә, инсанпәрвәрлик әхлақиға таянған бир достлуқ әмәс. Бу пәқәт ялғуз мәнпәәткила таянған, болупму хитай һөкүмитигә охшаш диктатор бир һакимийәтниң мәнпәитини асас қилған достлуқ. Шуңа бундақ сүний дустлуқлар, ғәйрий әхлақий достлуқлар узун давам қилмайду дәп қараймиз. Хәлқара вәзийәттә йүз беридиған һәрқандақ көзгә көрүнәрлик бир өзгириш икки тәрәпниң достлуқини йоқ қиливетәләйду.

Соал: әгәр баянатларда дейилгәнләргә әмәл қилинип, хитай билән пакистанниң достлуқида йәниму илгириләш болса, уйғур миллий һәрикитигә қандақ тәсир қилиши мумкин?

Җаваб: биринчидин, пакистан һөкүмити һечқачан уйғур миллий һәрикитини қоллиған әмәс, һазирға қәдәр зәрбә берип кәлгән, буниңдин кейин йәнә буниңдин ашуруп зәрбә бериш имканийитиму йоқ. Иккинчидин. Мана мушуниңға охшиған уйғурға қарши һәмкарлиқлар, уйғур давасиниң тонулуши, һәққанийлиқиниң билиниши вә нөвәттики вәзийитиниң чүшинилиши үчүн пайдилиқ болуп қелиш еһтималиму бар. Ахирида әскәртидиғиним: шәрқи түркистан даваси һәқиқәт даваси. Шәрқи түркистанни мустәқиллиққа ериштүридиған асаслиқ күч уйғур хәлқиниң миллий ирадиси. Шуңа хитай билән түзүлгән һәрқандақ достлуқлар вә тохтамлар уйғур миллий һәрикитиниң мәвҗудийитигә тәсир көрситәлмәйду.

Баш катип долқун әйсаниң дегинидәк, көп сандики көзәткүчиләр, пакистан даирилириниң юқириқи баянатлирини, хитайға болған йеқинчилиқтин көп америкиға болған наразилиқиниң ипадиси дәп қарашмақта. Чүнки америка, алдинқи һәптә, афғанистандики консулханисиға қилинған һуҗумда, пакистан җасуслуқ тәшкилатиниң қоли барлиқини илгири сүргән. Пакистан болса буни рәт қилған. Мәлум болушичә, шу қетимлиқ һуҗумни пакистанниң вазириситан вилайитидә туруватиду дәп қариливатқан һәққаний тәшкилати иҗра қилған. Һәққаний тәшкилати, 1980 ‏-йилларда, совет ишғалийитигә қарши уруш қилған. Кейин талибан қошуни билән һәмкарлашқан. 2001 ‏-Йили талибан һөкүмити йеқилғандин кейин, пакистанниң вазиристан вилайитигә чекингән.

Хәвәрләрдә билдүрүлүшичә, мәзкур тәшкилат, нөвәттә афғанистандики америка вә нато қисимлириға қарши һуҗумларда асаслиқ рол ойнимақта. Шуңа америка пакистанни вазиристандики һәққаний тәшкилатини йиғиштурушқа чақирмақта. Бәзи көзәткүчиләрниң қаришичә, америкиниң мәзкур чақириқидин алақзадә болған пакистан даирилири хитайниң қучиқиға өзини атмақта вә уйғур пидаийларға зәрбә беридиғанлиқи һәққидә вәдиләр бәрмәктә. Пакистан даирилири алдинқи айда уйғур пидаийлириниң пакистанда мәвҗутлуқини инкар қилған; әмма бу һәптә ичидики баянатлирида, уйғур пидаийлириниң бир қисмини өлтүргәнликини, бир қисимни хитайға қайтурғанлиқини, йәнә бир қисимниң болса мәвҗутлуқини баян қилған.