Dolqun eysa: pakistan da'irilirining bayanatliri dölet erbablirigha xas emes

Pakistan-xitay munasiwetliri heqqide 3 kündin béri pakistan da'iriliri teripidin bériliwatqan bayanatlar dunya Uyghur qurultiyiningmu diqqitini tartti.
Muxbirimiz shöhret hoshur
2011.09.29
ming-jyenju-yusup-gilaniy-pakistan-305.jpg Xitay j x ministiri ming jyenju pakistan bash ministiri yüsüp gilaniy bilen körüshti. 2011-Yili 27-séntebir.
AFP

Qurultay bash katipi dolqun eysa bügün radi'omizda bayanat bérip, pakistan da'irilirining xitay heqqide, bolupmu Uyghurlar heqqide qilghan sözlirige inkas qayturdi. U sözide pakistan da'irilirining xitayning düshmini bizningmu düshminimiz dégen sözlirini we xitay heqqidiki medhiye sözlirini dölet erbablirigha xas söz emes dep tenqid qildi.

So'al: pakistan da'iriliri 3 kündin béri arqa-arqidin bayanat bérip, xitay bilen bolghan munasiwetlirige qarita medhiyiler oquwatidu, bu jeryanda Uyghur mesiliside xitaygha shertsiz hemkarlishidighanliqini bildürüwatidu. Bu bayanatlargha qarita dunya Uyghur qurultiyining pozitsiyisi néme?

Jawab: pakistan-xitay munasiwetlirini, bolupmu xitay j x ministiri ming jyenju pakistanni ziyaret qiliwatqan künlerdiki tereplerning bayanatini yéqindin közitiwatimiz. Pakistan terepning bayanatlirini anglap heqiqeten epsuslanduq. Chünki bizning qarishimizche, pakistan da'irilirining xitay heqqidiki medhiye sözliri pütünley xushamet tüsini alghan. Bu bayanatlar bir dölet erbablirigha xas bayanatlar emes. Shunga 3 kündin béri déyiliwatqan meyli xitay, meyli Uyghurlar heqqidiki sözler bolsun, pakistan dölitining inawitini chüshürüshtin bashqa emeliy ünümi yoq bayanatlar dep qaraymiz.

So'al: pakistan da'iriliri, xitayning Uyghur pida'iylargha qarshi hemkarliq telipige jawaben, xitayning düshmini bizningmu düshminimiz dep bayanat berdi. Bu sözge qarita dunya Uyghur qurultiyining inkasi néme?

Jawab: bügün xitay dölet ichide Uyghurlar we tibetlerni özige düshmen dep tonuydu we buni ashkara jar séliwatidu hem ijra qiliwatidu. Elwette bu yerde pakistan bu arqiliq Uyghur milliy herikitige qarshi meydanini ipadilewatidu. Xitaygha shertsiz boysunidighanliqini élan qiliwatidu. Elwette biz nöwettiki pakistan hökümitidin héchqachan milliy herikitimizge qarita himaye qilishni kütken emes, peqet xitay bilen dostluqining insanperwerlik siziqidin chiqip ketmeslikini axbarat wasitiliri arqiliq bildürüp kelgen. Shunga pakistanning mezkur sözliridin ümidsizlinip ketmiduq. Shu nerse éniqki, xitay döliti öz xelqi bilenmu dost ötelmeywatqan bir hakimiyet, xitayda hazirghiche démokratik saylamgha, erkin axbaratqa yol qoyulmasliqi buning bir ispati. Buningdin bashqa xitay dölet sirtida amérika we yawropa qatarliq insan heqliri himayichilirini özlirige düshmen dep tonuydu. Shunga pakistanning yuqiriqi sözliri yalghuz Uyghurlargha qarshi bayanat emes hem dunyadiki erkinlik we démokratiyining himayichilirigha qarshi jeng élan qilish.

Ereb baharida körüp turduq, xitayning dostliri yéngildi we yiqildi؛ pakistanmu heq we adalet chüshenchisidin uzaq, mezkur bayanatliri üchün nomus qilidighan,xijil bolidighan künliri yiraq emes.

So'al: pakistan bash ministiri yüsüp gilaniy bügün, xitay bilen bolghan munasitini taghlardinmu yüksek, déngizdinmu chongqur, polattinmu mustehkem, heseldinmu tatliq dep medhiyilidi. Ikki terep arisidiki dostluq heqiqeten shundaq semimiy we istiqballiqmu?

Jawab: anglinip turghinidek, bu bir dostluq bayanati emes, xushamet qesidisi. Hemmige éniqki, bügün xitay asasliqi Uyghur milliy herikitini tizginlesh üchün üchünla pakistan'gha yéqinlishiwatidu. Pakistanmu chong döletler ara munasiwette tengpungluqni saqlashta xata yolni tallap xitay bilen dostlishiwatidu. Ikki terepning dostluqi adaletke we heqqaniyetke, insanperwerlik exlaqigha tayan'ghan bir dostluq emes. Bu peqet yalghuz menpe'etkila tayan'ghan, bolupmu xitay hökümitige oxshash diktator bir hakimiyetning menpe'itini asas qilghan dostluq. Shunga bundaq sün'iy dustluqlar, gheyriy exlaqiy dostluqlar uzun dawam qilmaydu dep qaraymiz. Xelq'ara weziyette yüz béridighan herqandaq közge körünerlik bir özgirish ikki terepning dostluqini yoq qiliwételeydu.

So'al: eger bayanatlarda déyilgenlerge emel qilinip, xitay bilen pakistanning dostluqida yenimu ilgirilesh bolsa, Uyghur milliy herikitige qandaq tesir qilishi mumkin?

Jawab: birinchidin, pakistan hökümiti héchqachan Uyghur milliy herikitini qollighan emes, hazirgha qeder zerbe bérip kelgen, buningdin kéyin yene buningdin ashurup zerbe bérish imkaniyitimu yoq. Ikkinchidin. Mana mushuninggha oxshighan Uyghurgha qarshi hemkarliqlar, Uyghur dawasining tonulushi, heqqaniyliqining bilinishi we nöwettiki weziyitining chüshinilishi üchün paydiliq bolup qélish éhtimalimu bar. Axirida eskertidighinim: sherqi türkistan dawasi heqiqet dawasi. Sherqi türkistanni musteqilliqqa érishtüridighan asasliq küch Uyghur xelqining milliy iradisi. Shunga xitay bilen tüzülgen herqandaq dostluqlar we toxtamlar Uyghur milliy herikitining mewjudiyitige tesir körsitelmeydu.

Bash katip dolqun eysaning déginidek, köp sandiki közetküchiler, pakistan da'irilirining yuqiriqi bayanatlirini, xitaygha bolghan yéqinchiliqtin köp amérikigha bolghan naraziliqining ipadisi dep qarashmaqta. Chünki amérika, aldinqi hepte, afghanistandiki konsulxanisigha qilin'ghan hujumda, pakistan jasusluq teshkilatining qoli barliqini ilgiri sürgen. Pakistan bolsa buni ret qilghan. Melum bolushiche, shu qétimliq hujumni pakistanning wazirisitan wilayitide turuwatidu dep qariliwatqan heqqaniy teshkilati ijra qilghan. Heqqaniy teshkilati, 1980 ‏-yillarda, sowét ishghaliyitige qarshi urush qilghan. Kéyin taliban qoshuni bilen hemkarlashqan. 2001 ‏-Yili taliban hökümiti yéqilghandin kéyin, pakistanning waziristan wilayitige chékin'gen.

Xewerlerde bildürülüshiche, mezkur teshkilat, nöwette afghanistandiki amérika we nato qisimlirigha qarshi hujumlarda asasliq rol oynimaqta. Shunga amérika pakistanni waziristandiki heqqaniy teshkilatini yighishturushqa chaqirmaqta. Bezi közetküchilerning qarishiche, amérikining mezkur chaqiriqidin alaqzade bolghan pakistan da'iriliri xitayning quchiqigha özini atmaqta we Uyghur pida'iylargha zerbe béridighanliqi heqqide wediler bermekte. Pakistan da'iriliri aldinqi ayda Uyghur pida'iylirining pakistanda mewjutluqini inkar qilghan؛ emma bu hepte ichidiki bayanatlirida, Uyghur pida'iylirining bir qismini öltürgenlikini, bir qisimni xitaygha qayturghanliqini, yene bir qisimning bolsa mewjutluqini bayan qilghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.