Dunya balilirining yashash muhitida sel qarighili bolmaydighan mesililer mewjut

Süret, yaponiyilik rézhissor nobuhisa sano ependi teripidin ishlengen "uyghur élidin kelgen ösmür" namliq höjjetlik filimdiki bash qexrimanning filimdiki süritidin bir körünüsh.

Her yili 11 - ayning 20 - küni "dunya balilar küni." Xelq'aradiki balilar üchün ortaq bayram bolghan bu kün, birleshken döletler teshkilatida 1959 ‏- yili 20 - noyabir balilar hoquqi xitabnamisining élan qilinishi bilen békitilgen, "balilar hemmidin muhim" dégen sho'ar gerche pütün dunyagha ortaq bolsimu halbuki, birleshken döletler teshkilati xelq'ara balilarning hoquq menpe'etini qoghdash da'irilirining élip barghan tekshürüsh doklatidin melum bolushiche, her qaysi eller we rayonlarda oxshimighan yashash muhitigha ige balilar türlük éghir mesililerge duchar bolmaqta.


Birleshken döletler teshkilati 1959 - yili 20 - noyabirda "balilar hoquqi xitabnamisi" ni, yene 1989 - yili 20 noyabirda "balilar hoquq shertnamisi" ni maqullighan bolup, dunya baliliri üchün ehmiyetke ige bolghan bu ikki xatire kün 1990 ‏-yili 20 - noyabirdin bashlap pütün dunya balilirigha ortaq bolghan bir xelq'araliq bayram küni süpitide xatirilinip kelmekte.

Xelq'arada balilar hoquq xitabnamisi we shertnamisi wujutqa kelgendin buyan, xelq'ara jem'iyette dunya balilirining hayatini yaxshilashqa munasiwetlik nurghun ish pa'aliyetler, türlük sahediki programmilar dawamlashturulmaqta.

Mesilen, 1990 - yili daniyide her qaysi dölet re'islirining tunji nöwetlik balilar mesilisi yighini échilip 2000 - yilidin burun balilarning saghlamliqi hem ma'arip ehwalini yaxshilash heqqide éniq ölchem nishan'gha élindi. 2002 ‏- Yilida b d t ning mexsus yighinida "balilar üchün téximu muwapiq yer sharini yaritish" heriket programmisi ish bashlidi.

Halbuki, dunyaning her qaysi jaylirida balilar yenila oxshimighan yashash muhitida yashimaqta. Xelq'araliq tekshürüsh doklatliridin melumki 2006 - yili pütün dunya boyiche 9 milyon 700 ming besh yashtin töwen balilar tobirklozgha oxshash yuqumluq késeller, achliq hem ozuqluq yétishmeslik sewebliri bilen hayatidin ayrilghan.

Statistikidin melum bolushiche, hazirmu dunyada 42 milyondin artuq balilar pakiz we bixeter su ichelmeydu. Taza bolmighan, bulghan'ghan su istimal qilghanliq sewebidin her yili ölüp kétiwatqan besh yashtin töwen balilarning sani bir yérim milyon'gha yétidu.

Shundaqla, pütün dunyada hazir eydiz wabasigha duchar bolghan 2 milyon 500 ming etrapida balilar bar.

Namratliq, urush, tebi'iy apetlermu balilarning normal baliliqini, üsüp yétilish muhitini pütünley nabut qilip, ularni jismaniy we rohiy saghlamliqigha éghir tehdit élip kelmekte. Balilar yene makansizliq, achliq, ata anisidin yétim qélish, qul qilinish, herbiylikke mejburlinish,hetta jinsiy qulluqqa tutulush qatarliq balilar dunyasigha yat qorqunchluq yashash muhitida heq ‏- hoquqliri dexli ‏- teruzgha uchrimaqta.

Doklatlargha, ré'alliqqa qarighanda, dunyaning "balilar hemmidin muhim! balilar dunyaning kelgüsi! pütün dunya balilar üchün yaxshi muhit yaritish kérek!" dégen sho'arlarning emelge éshishi üchün insanlarning yenimu zor tirishchanliq körsitishke toghra kéliwatqanliqi bir emeliyet.

Bu yilliq dunya balilar küni munasiwiti bilen b d t ning amérika, en'gliye, jenubiy afriqa, hindistan, polsha hemde braziliye balilirini asas qilip élip barghan tekshürüsh doklatidin melum bolushiche, balilarning hayat muhitidiki mesililerge hergizmu sel qarighili bolmaydighanliqi yene bir qétim gewdilen'gen.

Bu qétimqi tekshürüsh bu yette dölettiki 3 yashtin 14yashqiche bolghan balilarning yashash muhitini obékti qilip élip bérilghan bolup, doklatta körsitilishiche, balilarning halidin xewer élishta mesile éghir, namrat balilar nopusi köpeygen, zeherlik chékimlik hemde xorlashqa da'ir balilar déloliri ashqan, balaghetke yetmey turup jinsiy munasiwet ötküzüsh, hamildar bolush mesilisi éghirlighan, yene intérnét xumari bolush, heddidin artuq semirish we yene ozuqluq yétishmeslik, dawalinalmasliq qatarliq 10 türlük mesile bir qeder gewdilik iken.

Bu yilqi dunya balilar küni munasiwiti bilen dunya metbu'at sahesining her qaysi ellerdiki türlük yashash muhitida yashawatqan balilardin " dunyada hemmidin néme eng qorqunchluq " ? dep sorighan so'algha "urush, acharchiliq shara'itidiki balilar elwette dunyada eng qorqunchluq nersining urush, apet, achliq, ata anisidin ayrilish, öydin ayrilish, méyip bolup qélish, qoralliq esker, qan, bomba" dégendek jawablarni bergen bolsa, eng bixeter, bayashat, bextlik hayatta yashimaqta dep qarighan dölettiki balilarmu, "anamdin ayrilish, it, mashina bésiwélish, tayaq yéyish, ayropilan chüshüp kétish, doxtur, su bésip kétish, qarangghuluq, yütüp kétish" dégendek küchlük hayati xewp, endishisi gewdilinidighan jawablarni bergen.

Omumlashturghanda, balilarning jawabliri nöwettiki dunyaning balilar üchün unche bixeter bir jem'iyet bolmastin, balilarning közidiki dunya her terepte qorqunchluq weqeler yüz bériwatqan xéym-xeter wehime qaplighan bir dunyaliqini körsitip bergen.

Shunga bu nöwet birleshken döletler teshkilati xelq'ara jem'iyetning balilar üchün téximu bixeter jem'iyet yaritish, ulargha bixeterlik tuyghusi yetküzüshni shundaqla balilarning rohiy dunyasigha köngül bölüshni, buni balilardin "balam siz némidin qorqisiz? " dep sorash we ulargha yardem qilishtin bashlashni teshebbus qilmaqta.